Anadolu'da yüzlerce yıldır var olan kenevir yasaklandı ve üretimi için 2016'da yeni bir karar çıktı ve bazı illerimizde tarımı yasallaştı. Çumra’da 67 yıldır devam eden Çatalhöyük Kazıları’nın 2013 raporu önemli bir bilgiye ışık tutuyor. Rapora göre bir erkek ve dört çocuk cesedinin bulunduğu bir mezarda, kenevirden yapılmış bir kumaş parçası kalıntısına rastlandı. Çatalhöyük’ün milattan önce 7400 yıllarına tarihlendiği göz önünde bulundurulursa Asya orijinli olan kenevirin, Anadolu’ya da hayli erken dönemde gelmiş olduğu düşünülmektedir.
Türkiye'de ekimi yapılan kenevir arazisi 2016’da 70 hektar, lif üretimi 7 ton ve tohum üretimi 1 ton iken 2022 itibarıyla 2.328 hektar, lif 31 ton ve tohum159 tona yükselmiştir. Sekiz yılda istenilen seviyeye ulaştığı söylenemez.
Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığınca müsaade edilen bazı illerinde kenevir lif ve tohum için yetiştirilmektedir. İlaç etkin maddesi elde etmeye yönelik çiçek ve yaprak üretimi için kenevir yetiştiriciliği yapılması ve/veya yaptırılmasına dair yönetmelikte çıkarılarak bu amaçla da kenevir yetiştirilebilmenin önü açılmıştır.
Tarım ve Orman Bakanlığı 13 Eylül 2024 Cuma günü (Sayı: 32661) Resmî Gazete “İlaç Etkin Maddesi Üretimi Amaçlı Kenevir Yetiştiriciliği Ve Kontrolüne Dair Yönetmelik” yayınlamıştır.
Yönetmeliğe göre Amaç; ilaç etkin maddesi elde etmeye yönelik çiçek ve yaprak üretimi için kenevir yetiştiriciliği yapılması ve/veya yaptırılmasına yönelik uygulanacak işlemler ile gerekli kontrollere ilişkin görev ve sorumluluklara dair usul ve esasları düzenlemektir (MADDE 1- (1).
12/6/1933 tarihli ve 2313 sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunun 23 üncü maddesine dayanılarak hazırlanan bu Yönetmeliğin Kapsamı; ilaç etkin maddesi elde etmeye yönelik kenevir yetiştiriciliğinin; kontrolü, hasadı, değerlendirilmesi, işlenmesi, imhası, ihzarı, ihracı ve/veya satın alınması/satılması ile bilimsel araştırma amaçlı izin verilen kurum/kuruluşların kenevirden elde edilen çiçek ve yaprakları amacı dışında kullanmalarını engelleyecek her türlü tedbirin alınmasını, gerekli kontrollere ilişkin görev ve sorumluluklar ile denetim esaslarını (MADDE 2- (1) kapsamaktadır.
MADDE 4- (1)’de bu Yönetmelikte geçen terimler ve tanımlar açıklanmıştır.
Kenevir yetiştiriciliği izin belgesi: Yetkinlik belgesi alan gerçek veya tüzel kişilere Bakanlıkça verilen belgeyi almış olanlar bu amaçla kenevir yetiştirebilecek. İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, TMO ile görev alanına göre İl Emniyet Müdürlüğü ya da İl Jandarma Komutanlığı narkotik birimleri temsilcileri ile İl Tarım ve Orman Müdür Yardımcısı başkanlığında valilik onayı ile oluşturulan ve sekretaryası İl Tarım ve Orman Müdürlüğünce yürütülen konu hakkında eğitimli ve/veya deneyimli personelden oluşan heyet tarafından kontrol edilecektir.
İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliğinin yapıldığı ve/veya işlenmeye hazır hale getirildiği yapılarda (Tesislerde) işlenecektir.
Üretim yeri izin belgesi almış olan üreticiler; Beşerî tıbbi ürün ya da beşerî tıbbi ürün etkin maddesi üretmek üzere Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu tarafından onaylanan belgesi olan TMO tarafından “Yetkinlik belgesi” ile Ülke arz ve talep durumuna göre Cumhurbaşkanınca belirlenen kota doğrultusunda şartları sağlayan gerçek veya tüzel kişilere ilaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği yapılabilmesi için TMO tarafından verilen, ekim alanı ve kök sayısını içeren belgeyi almış olanlar üretim yapabileceklerdir.
Yönetmeliğin ikinci bölümde; Başvuru, Yetkinlik Belgesi ve İzin Belgesi ile İlgili ve işlemlerin TMO tarafından yürütüleceğine dair hükümler yer almaktadır.
İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği yapmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler; yetkinlik belgesi ve kenevir yetiştiriciliği izin belgesi almadan önce üretim planı, yetiştiricilik yapacağı yerin konum bilgisi, tedarike ait protokol, alıcı firmanın iş deneyimini gösteren belge ve tesisin üretim yeri izin belgesi alacağına ilişkin taahhütnameyi içeren ayrıntılı proje dokümanı ile birlikte 1 Ekim-31 Ekim tarihleri arasında (Ek-1) ilgili formu doldurarak TMO’ya teslim etmelidir.
Yönetmelik belirlenen esas ve usullere uygun olarak başvuru ve değerlendirme yapılarak uygun görülmesi halinde “Yetkinlik Belgesi” alanlar üretim yapabileceklerdir.
Yetkinlik Belgesi alanların kendileri ile bu yönetmelik kapsamında yürüteceği faaliyetlerde çalıştıracağı personelin, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen bir suçtan, 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan ve 2313 sayılı Kanun ile 3/6/1986 tarihli ve 3298 sayılı Uyuşturucu Maddelerle İlgili Kanun kapsamındaki herhangi bir suçtan dolayı ceza almamış olma şartı aranmaktadır.
Üretilen tıbbi keneviri Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumundan alınmış olan “üretim yeri izin belgesi” olan tesislerde işleyebilecek ve ilaç etkin maddesinin özelliklerini ve miktarını içeren tedarike ait güncel protokolle üretilen ürününü TMO’ya teslim edecektir denilmektedir.
“MADDE 8- (1)’de Üniversiteler, Bakanlık araştırma enstitüleri ile araştırma izni bulunan kuruluşlardan, ilaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği kapsamındaki bilimsel araştırmalar ve Ar-Ge çalışmaları için yetkinlik belgesi istenilmez. TMO’ca uygun görülen bilimsel araştırma projelerine Bakanlık tarafından bilimsel araştırma amaçlı izin belgesi düzenlenir” denilmektedir.
Yönetmeliğin Üçüncü Bölümünde “Yetiştiricilik Yapılacak Tesislerle İlgili Hükümlere” yer verilmiş olup Kenevir yetiştiriciliği yapılacak tesislerin özellikleri Madde-9’da belirtilmektedir.
MADDE 9- (1) Bu Yönetmelik kapsamında ilaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği; çepeçevre kamera sistemleri ile kontrol edilebilen, yeterli ışıklandırma ve alarm sistemini haiz, yüksek güvenlik tedbirleri alınmış, kapalı ve iklimlendirme özelliğine sahip tesislerde yapılır. Bu tesislerin koruma ve güvenliğinin sağlanması açısından yeteri kadar özel güvenlik görevlisi personeli istihdam edilir. TMO, ilaç etkin maddesi üretimi amacıyla kenevir yetiştiriciliğini Afyon Alkaloidleri Fabrikası İşletme Müdürlüğü sahasında, bu amaç için belirlenmiş, kamera sistemi ile takip edilen açık alanda da yapabilir veya yaptırabilir.
Yetiştiricilik amacına aykırı iş ve işlemlerin yapılmasını engelleyecek tüm tedbirleri ve güvenlik önlemlerini almakla ve 9 uncu maddenin birinci fıkrası uyarınca kurulacak kamera sistemlerine ilişkin kayıtları genel hükümler uyarınca iki yıl süre ile muhafaza etmekle ve diğer sorumluluklarını yerine getirmekle sorumludurlar.
İzin verilen alanların dışında ilaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği yapılması yasaktır. Bu yasağa aykırı hareket edenlerin denetimi mahalli mülki idare amirliklerince yapılır. Bu madde çerçevesinde yapılan denetimler sonucu yasağa aykırı hareket ettiği tespit edilenler hakkında genel hükümler uyarınca adli işlem tesis edilir. Yakalanan maddelerin müsaderesi ve imhası ise Kanun hükümleri uyarınca gerçekleştirilir.
Yönetmeliğin Dördüncü Bölümünde Kontrollerle İlgili Hükümler yer almaktadır.
İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı yetiştirilen kenevirden elde edilen ürünlerin herhangi bir sebeple satışa konu olmaması halinde satışa konu olmayan bu ürünler, kontrol heyeti nezaretinde Kanun hükümleri doğrultusunda imha edilir. Kenevir yetiştiriciliği sonucu elde edilen ilaç etkin maddesinin ve/veya artan çiçek ve yaprakların her türlü devri yasaktır. Bu yasağa aykırı davranışın tespiti halinde yetkinlik belgeleri, kenevir yetiştiriciliği izin belgeleri ile bilimsel araştırma amaçlı izin belgeleri, izni veren kurumlar tarafından iptal edilir ve ilgili mevzuat uyarınca adli/idari işlem tesis edileceği ve benzeri hususlar açıklanmaktadır.
Yönetmeliğin Beşinci Bölümünde Ticarete Yönelik Hükümlere yer verilmiştir.
TMO ile gerçek ve tüzel kişilerin ürettiği ilaç etkin maddesinin yurt içinde satışını, Sağlık Bakanlığından izin alan gerçek ve tüzel kişilerin TMO, ürettiği ilaç etkin maddesinin ihracatını, ithal eden firmanın ülkesindeki Birleşmiş Milletler Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu tarafından tanınan yetkili ulusal otoritesinden temin ettiği ithal permisi karşılığında Sağlık Bakanlığının ihraç permisi ile birlikte yapabileceği ve bu kişilerin; ürettiği ilaç etkin maddesinin ihracata konu edilmesi halinde ithal eden firmanın ülkesindeki Birleşmiş Milletler Uluslararası Narkotik Kontrol Kurulu tarafından tanınan yetkili ulusal otoritesinden temin edeceği ithal permisi karşılığında Sağlık Bakanlığından alacağı ihraç permisi ile birlikte aşağıdaki hususlar dâhilinde ürettiği ilaç etkin maddesini sadece hava yoluyla sevkle ihraç yapacağı bildirilmiştir.
Altıncı Bölümde Çeşitli ve Son Hükümlerde “Klinik araştırma ürünleri de dâhil olmak üzere beşerî tıbbi ürünlerin ve bunların etkin maddelerinin iyi imalat uygulamalarına ve ilgili ulusal ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olarak imal edilmesi ve bu çerçevede kalite güvence sisteminin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, 21/10/2017 tarihli ve 30217 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği hükümleri kapsamında düzenlenir ve yürütülür” denilmektedir.
Yayımı tarihinde yürürlüğe giren bu yönetmelik hükümlerini Tarım ve Orman Bakanı yürüteceği ve uygulanmasından doğacak tereddütleri gidermeye ilgisine göre Tarım ve Orman Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
Yukarda özetlenen Tarım ve Orman Bakanlığı'nca hazırlanan "İlaç Etkin Maddesi Üretimi Amaçlı Kenevir Yetiştiriciliği ve Kontrolüne Dair Yönetmelik" 13.09.2024 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Tarım Bakanlığınca Türkiye'de Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun kapsamında lif, tohum, sap ve benzeri amaçlarla kenevir yetiştiriciliğine izin verilebilmektedir.
İlaç etkin maddesi elde etmeye yönelik çiçek ve yaprak üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği yapmak üzere geçen yıl Nisan ayında Kanun'da yapılan değişiklik kapsamında söz konusu yönetmelik hazırlanmış ve yönetmelikle anılan amaç doğrultusunda kenevir yetiştiriciliğine Tarım ve Orman Bakanlığınca izin verileceği usul ve esasları açıklanmaktadır.
Başvuru esnasında üretim planı, yetiştiricilik yapılacak yerin konum bilgisi, tedarike ait protokol, alıcı firmanın iş deneyimini gösteren belge ve tesisin üretim yeri izin belgesi alacağına ilişkin taahhütnameyi içeren ayrıntılı proje dokümanı sunularak “İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği” yapmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin 1 Ekim-31 Ekim tarihlerinde TMO'ya başvuruda bulunmaları gerekmektedir.
Başvurusu olumlu sonuçlananlara Bakanlıkça ilaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği izin belgesi verilecek ve bu belgeyle üretim yapılacaktır denilmektedir.
Ülkemiz için önemli bir gelişme olup İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği”nin önü açılmıştır.
Türkiye’de kenevir üretimi ve kullanımı, 2016 yılında çıkarılan Tıbbi Kenevir Yetiştiriciliği ve Kontrolü Yönetmeliği ile kısıtlı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu yönetmelik, belirli koşullar altında kenevir yetiştiriciliğine izin verirken, kenevir ve türevlerinin tıbbi amaçlı kullanımı konusunda da sınırlamalar getirmiştir. Kenevir üretimi, belirli illerde Tarım ve Orman Bakanlığı kontrolü altında yapılmaktadır.
Tıbbi Kullanım: Türkiye’de şu an için kenevir bitkisinin kendisinden ziyade, kannabinoid (özellikle CBD ve THC) gibi aktif bileşenlerin ilaç olarak kullanımı gündemdedir. Ancak, THC’nin psikoaktif etkilerinden dolayı bu kullanım sıkı denetim altındadır. Tıbbi kenevir ürünleri, nörolojik bozukluklar, kanser hastalarının tedavisinde ağrı yönetimi, epilepsi ve bazı nörolojik hastalıklar gibi belirli durumlar için kullanılabilmektedir. Ancak bu tedavi seçenekleri için onaylanan ilaç sayısı sınırlıdır.
THC (Tetrahydrocannabinol), esrar bitkisinde bulunan ana psikoaktif bileşiktir ve çeşitli tıbbi, eğlence amaçlı ve endüstriyel alanlarda kullanılmaktadır. THC'nin kullanıldığı bazı başlıca alanlar şunlardır: Tıbbi Kullanım (Ağrı Yönetimi, Bulantı ve Kusma, İştah Artışı (Kanser veya AIDS hastalarında iştah kaybını gidermek için kullanılabilir), Kas Spazmları ve Glokom Tedavisi kullanılabilir.
Eğlence Amaçlı Kullanım (Psikoaktif etkileri nedeniyle eğlence amaçlı kullanımı birçok ülkede ve eyalette yasallaşmıştır. Eğlence amaçlı kullanımda, THC'li ürünler sigara, buharlaştırıcı, yenilebilir gıdalar, yağlar ve diğer formlarda alınabilir.
Endüstriyel ve Diğer Kullanımlar; THC ayrıca bazı araştırmalarda nöroprotektif etkileri nedeniyle sinir sistemine zarar veren hastalıklarda ve Cilt ürünlerinde anti-inflamatuar özelliklerinden dolayı kullanılabilir, ancak bu alanda daha fazla araştırması gerekmektedir.
THC’nin yasal durumu ülkelere ve bölgelere göre değişiklik göstermektedir, bu nedenle kullanımı her yerde serbest değildir.
CBD (Kannabidiol): THC içermeyen veya çok düşük THC içeren CBD ürünleri, bazı ülkelerde yaygın olarak kullanılmasına rağmen, Türkiye’de tıbbi olarak kullanımı henüz tam anlamıyla yaygınlaşmamıştır. CBD'nin anti-enflamatuar ve anksiyolitik etkileri nedeniyle bazı hastalıklarda fayda sağladığı düşünülse de, Türkiye'de bu tür ürünlerin satışı ve kullanımı yasal düzenlemelere tabidir.
CBD (Kannabidiol), esrar bitkisinden elde edilen bir bileşik olup, çeşitli sağlık ve wellness alanlarında kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. CBD; Ağrı yönetimi (Kronik ağrı ve Artrit ve kas ağrıları), Anksiyete ve Depresyon, Uyku Bozuklukları, Epilepsi Tedavisi (Bu alanda kullanımı FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından onaylanmış Epidiolex adlı bir ilaç bulunmakta), Cilt Sağlığı (Akne, Egzama ve sedef hastalığı), Bağışıklık Sistemi ve Enflamasyon, Kanser Tedavisinde Destekleyici, Bağımlılık Tedavisi, Nöroprotektif Etkiler (Alzheimer, Parkinson ve Multipl Skleroz (MS) gibi nörodejeneratif hastalıkların tedavisinde araştırılmakta ve sinir hücrelerini koruyucu etkisi sayesinde bu tür hastalıkların ilerlemesini yavaşlatabilmektedir.
Tıbbi kenevir ürünleri ve kenevir türevleri içeren bazı ilaçlar, ithal yoluyla Türkiye’de sınırlı olarak kullanılabilmektedir. Özellikle ağır nörolojik hastalıklar için yurt dışından tedarik edilen bazı ilaçlar doktor reçetesi ile hastalara sunulmaktadır.
Türkiye'de kenevir türevleri ilaç etkin maddesi olarak sınırlı bir kullanım alanına sahip olmakla birlikte, özellikle kanabinoidlerin tıbbi potansiyeli araştırılmakta ve belirli hastalıkların tedavisinde kullanılabilmektedir. Ancak bu süreç yasal denetim ve kısıtlamalar altında gerçekleştirilmektedir. Kenevirin kullanıldığı hastalıklarla ilgili kaynaklarda kanser tedavisinde ve birçok gıdada katkı maddesi olarak kullanıldığı belirtilmektedir.
Birçok alanda kullanılabilen kenevir türevlerinin ilaç hammaddesi, yiyecek ve içecek olarak kullanılmakta olan kenevirin bu adımla ülkemizde de giderek geliştirileceği düşünülmektedir. Bu konuda İçeriçumra Konya’da öncülük etmiş olup yetiştirme ile ilgili bir problem yok, zaten yaşlı olanlar bölgemizde kenevir yetiştirmekteydiler. Önemli olan kullanımı ile ilgili sanayisinin bir an önce kurulması ve geliştirilmesidir, gayret ve teşebbüsler bu yönde olmalıdır.
