Gelişmekte olan ülkelerin en temel sorunlardan biri kayıtdışı ekonominin yaygın bir alanda kendisine hayat bulmasıdır. Kuşkusuz bu olgu kayıtlı olarak istihdam sağlayan ve gelirlerini beyan eden işletmeler açısından ciddi bir haksız rekabet ortamını oluşturmaktadır.
Son yıllarda alınan önlemlere ve kaydedilen aşamalara rağmen kayıt dışı ekonomi, ülkemiz açısından da halen önemli sorun alanlarından birisi olmaya devam etmektedir. Kayıt dışı ekonominin azaltılması, orta ve uzun dönemde ekonomik istikrar, gelir dağılımı ve istihdam gibi birçok makroekonomik unsurun iyileşmesine, ekonomide verimlilik düzeyi ve rekabet gücünün yükselmesine, ayrıca kamu gelirlerinin artmasına katkıda bulunacaktır.
Bu amaçları gerçekleştirmek adına 10. Kalkınma Planı Kapsamında Koordinatörlüğünü Gelir İdaresi Başkanlığının yürüttüğü ve 2018 yılına kadar diğer kamu kuruluşları ile birlikte alınacak tedbirleri içeren bir eylem planı hazırlanmıştır.
Kayıt dışı ekonominin azaltılmasında her ne kadar kayıtlı sektörlerin güçlendirilmesi ve kayıtlı sisteme girişlerin teşvik edilmesi önem arz etse de, Onuncu Kalkınma Planı kapsamında diğer programların doğrudan ya da dolaylı olarak bu hususlara katkı sağlayacağı dikkate alınarak, bu programda söz konusu bileşenlere yer verilmeyecektir.
Program kapsamında uygulanacak eylem planı ile Kayıt dışı ekonominin GSYH'ya oranının beş puan azaltılması ve Tarım dışı sektörlerde kayıt dışı istihdam oranının beş puan azaltılması ana hedef olarak belirlenmiştir.
Ülkemizde Kayıtdışı ekonominin Gayrı Safi Yurt İçi hasılaya oranının %26,5 olarak hesaplandığı bu eylem planında 2018 sonunda bu oranın 5 puan azaltılarak %21,5 e düşürülmesi hedeflenmektedir. Aynı şekilde tarım dışı sektörlerde kayıtdışı olarak çalışanların tarım dışı istihdama oranı %22 'den %17 ye düşürülmesi amaçlanmaktadır. Şuan 4,9 milyon olankayıtlı faal olan mükellef sayısının ise 5,4 milyona çıkartılması hedeflenmektedir.
Kuşkusuz kayıtdışı ekonomiyi %5 azaltmak, kayıtlı istihdamı % 5 artırmak ve kayıtlı faal mükellef sayısını %10 artırmak için yasal düzenlemeler yanında denetim kapasitesini artırmak gibi idari tasarrufları da beraberinde getirecektir.
Bu kapsamda yapılacak faaliyet ve denetimlerin tedrici olarak uygulanması, denetimde ceza mantığı yerine eğitici boyutunun öne çıkarılarak gönüllü uyumun artırılması temel alınmalıdır. Nitekim proğram kapsamında öngörülen aşağıdaki beş bileşen ile bu hususta hassasiyet gözetileceği anlaşılmaktadır. Ancak uygulamada bu hedefin tersine oluşabilecek kötü uygulamalara da prim verilmemelidir.
Programın, Kayıt Dışı Ekonominin Boyutunun Belirlenmesi ve Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Analizi, Gönüllü Uyumun Teşvik Edilmesi ve Uyum Seviyesinin Yükseltilmesi ,Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi ve İlgili Mevzuatın Gözden Geçirilmesi ,Eğitici ve Kapsayıcı Yöntemlerle Toplumun Tüm Kesimlerinde Farkındalığın Artırılması, Kurumlar Arası Veri Paylaşımının Geliştirilmesi ve Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunların Giderilmesi gibi beş ana bileşeni bulunmaktadır. Bu kapsamda yapılacak işlemlerle ilgili öngörülen tedbirlerin bazıları aşağıdaki gibidir.
-Mükelleflerin vergi borçlarını vergi dairesi veya bankalara gitmeksizin, kolayca ulaşılabilecek alanlara konuşlandırılan ATM benzeri ödeme terminalleri üzerinden ödeyebilmeleri sağlanacak ve bu konuda gerekli diğer iyileştirmeler yapılacaktır
-Otel, pansiyon ve günübirlik ev gibi konaklama yerlerine yönelik internet üzerinden gerek yurt içinden, gerekse de yurt dışından yapılan rezervasyonlar takip edilecek, kayıt dışı turizm acentesi işletilmesinin ve kayıt dışı rehber istihdamının önüne geçilmesi için denetimler artırılacak, sektörde e-fatura ve e-arşiv gibi elektronik bazlı uygulamalar yaygınlaştırılacaktır.
-Düzenledikleri turlarla, turistleri yurt dışından ülkemize cüz'i fiyatlarla getiren ve ülkemizde kayıt dışı, kalitesiz ve fahiş fiyatlarla alışverişe yönlendiren turizm işletme/acenteler takip edilecek ve gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
-Gayrimenkullerin alım ve satım değerlerinin rayiç değer üzerinden işlem görmesini sağlamak amacıyla gerekli hukukî ve idarî alt yapı oluşturulacak, sektöre yönelik etkin bir analiz ve denetim sistemi kurulacaktır.
-İnşaat sektöründeki faaliyetlerin imalat aşamasından nihai kullanıcıya teslime kadar geçen süreçteki tüm aşamalar gözden geçirilecek, elde edilen bulgular çerçevesinde sektördeki kayıt dışılığın önüne geçilmesi için gereken düzenlemeler yapılacaktır
-İnşaat sektöründe, projenin onaylanmasından, tamamlanma aşamasına kadar olan sürecin takip edilmesine yönelik teknik bir altyapı kurulacaktır
Alınacak diğer tedbirler bir sonraki yazımızda işlenecektir.
