Konya’nın medreselerinden biri olan Ziyaiye Medresesi, bugünkü Şerafeddin Camii’nin batı kıyısında üç tarafı yol ve Takva Efendi (Gilisralı Hacı Ali) Medresesi ile çevriliydi. Bugün için krokisine göre Şerafeddin Camii batısında kalan Mahkeme Hamamı-Sanayi Mektebi (Zabıta Daire Başkanlığı) yolu ile Hükümet-Alaeddin Caddesi’nin kesiştiği üçgen alanın camiden taraftaki park, medresenin şadırvan kısmını kapsıyor. Medrese Ziyaiye adıyla anıldığı halde bazen “Ziyaeddin” ismiyle de adlandırılır. Medrese, ortası bahçe, dört tarafı odalar olmak üzere girenlerin gönlüne ferahlık verecek şekilde inşa edilmiştir. Kitabesinde verilen bilgiye göre 34 hücresi ile, Konya’nın en büyük medresesi durumdadır.
ZİYAİYE MEDRESESİ
YERİ:
Şerafeddin Camii’nin hemen batı kıyısında üç tarafı yol ve Takva Efendi (Gilisralı Hacı Ali) Medresesi ile çevrili idi. Bugün için krokisine göre Şerafeddin Camii batısında kalan Mahkeme Hamamı-Sanayi Mektebi (Zabıta Daire Başkanlığı) yolu ile Hükümet-Alaeddin Caddesi’nin kesiştiği üçgen alanın camiden taraftaki park, şadırvan kısmını kapsamaktadır.
Medrese ekseriyetle Ziyaiye adıyla anıldığı halde bazen “Ziyaeddin” ismiyle de adlandırılmaktadır.
YAPTIRAN-YAPIM TARİHİ:
Ziyaiye, Eşenlerlizade Seyyid Abdurrahman Efendi tarafından yaptırılmıştır. Abdurrahman Efendi ulemadan Seyyid Mehmet Efendi’nin oğludur. Abdurrahman Efendi, sadece ilimde değil bayındırlıkta da Konya’yı ma’mur etmeye gayret eden ve etkili olan bir zattır. 1811 yılında Kapu Camisi’ni yeniden yaptırıp 29 dükkan vakfetmiştir. Ayrıca Konya Merkezden Meram’a kadar kaldırım yapmıştır. 1231 H. / 1816 M. yılında vefat eden Abdurrahman Efendi Alaeddin Camii kuzeyindeki mezarlığa defin edilmiştir.
MİMARİSİ VE MÜŞTEMİLATİ:
Medrese, ortası bahçe, dört tarafı odalar olmak üzere girenlerin gönlüne ferahlık verecek şekilde inşa edilmiştir. Kitabesinde verilen bilgiye göre 34 hücresi ile, Konya’nın en büyük medresesi durumdadır. 1848’de medresenin 15 odası vardır. 1293 /1877’lerde müştemilatı 6 odaya inmiştir. Daha sonra ise müştemilati 32 oda olmuştur. Ziyaiye Medresesi 3888 zira’lık alanı kaplamakta idi. Daha sonra Evkaf Müdürlüğü yönetimde iken yol geçirme çalışmaları sırasında “hedm edilerek” arsa haline getirilmiştir. Kalan 1888 arşınlık arsa için de tapu senedi çıkarılmıştır. 1926’da biçilen kıymet 20.000 liradır.
VAKFIYESİ:
Abdurrahman Efendi medreseye ayakta durmasını temin edecek kaynaklar sağlamıştır. 9 dükkanı vakfetmiştir. Vakıf dükkanlardan biri Zenburi Mahallesi’ndedir. Mütevellisi Kadızade Ali Efendi’dir. 1926’ya gelindiğinde medresenin geliri 1.600 kuruştur.
MÜDERRİSLERİ / EĞİTİM-ÖĞRETİM:
KADINHANLI HÜSEYİN FEYZİ EFENDİ:
Hüseyin 1883’te 90 talebeye, Buhari-i Şerif, Tasdikat, Molla Cami Meani derslerini okutmuştur. Ertesi yıl aynı miktardaki talebeye yine dört ayrı ders verir. Diğer verdiği dersler ise Tasdikat ve Meani’nin yerine bu defa Şerh-i Akaid ile Mir’at derslerini okutur. 1886’da Konya Müftülüğü’ne getirilen Hüseyin Efendi bir yandan da talebe yetiştirmeye devam etmiştir.73 yaşında ve ders anlatırken rahatsızlanır. Altı ay süren bir rahatsızlığın arından medresesine dönemeden 11 Temmuz 1310 R./ 1894 tarihinde vefa eder. “Cemaat-i kübra” ile cenaze namazı kılınan Hüseyin Efendi Şems-i Tebrizi bahçesinde toprağa verilir. Şems Mezarlığı’nın kaldırılmasından sonra kabri, Musalla Mezarlığı’na nakledildi. Ziyaiye’de 21 yıllık müderrislik yapan Hüseyin Efendi 840 talebeye icazet vermiştir.
KADINHANLIZADE ALİ RIZA EFENDİ:
Ziyaiye Medresesi’nin Kadınhanlı Hüseyin Feyzi Efendi’den sonra müderrisi, oğlu Ali Rıza Efendi’dir. İlk tahsilden sonra babasında okuyup icazet alan Ali Rıza Efendi; Ziyaiye’de 1901, 1903 yılında 80 talebeye ders okutmuştur. 1914’teki talebe miktarı 45 kişidir. Şerafeddin Camii’nde Molla Cami ve Meani derslerini vermiş, Aziziye Camii’nde Muhaddislik yapmıştır. Konya Müftülüğü görevinde de bulunmuştur. Ali Rıza Efendi 1922 yılında, müftülükten istifa eder. İstifası kabul edilir. Bundan sonra Aziziye Camii’nde vaazlığa devam eden Ali Rıza Efendi 25 Mart 1931’de vefat ederek Musalla Kabristanı’nda toprağa verilir.
AKSEKİLİ MEHMED EMİN EFENDİ (BÜYÜK AKSEKİLİ):
Ziyaiye Medresesi’nin son müderrislerinden birisi de Büyük Aksekili Hoca unvanı ile tanınan Mehmet Emin Efendi’dir. 1855 yılında Akseki’nin Sadıklar Köyü’nde doğmuştur. İlk tahsilden sonra bir süre Seydişehir’de okur. Sonra Konya’ya gelerek Kadınhanlı Hüseyin Efendi’nin ders halkasına dahil olup ondan icazet alır. İstanbul’a giderek Fatih Medresesi’nin dersiamlarından Urfalı Mehmet Efendi’de ardından Kilis’te Mantık okuyarak Konya’ya döner. Ziyaiye Medresesi’ne müderris olan Mehmet Emin Efendi birçok talebe okutur. 200 talebeye icazet veren Büyük Aksekili Hoca Şerafeddin Camii’nde ders okutmuş. Kapı Camii’nde vaazlar vermiştir. Medreselerin kapatılmasından sonra merkez vaizi olarak görev yapan Mehmet Emin Efendi 1937 yılında vefat ederek Musalla Mezarlığı’na gömülmüştür.
