Akören’in gelişen yolculuğu
Akören’in ulaşımına ışık tutan Araştırmacı-Yazar Muzaffer Tulukcu, ilçenin bu konudaki gelişimini anlatıyor.
FOTO ALTI: 1937 yılında Akören’e ilk otobüsü getirenlerden biri (Tomas) Ahmet Akın.
AKÖREN’DE YOLCULUK
1937 Yılına gelinceye kadar Akören’de motorlu araç olmadığı için gerek ulaşım gerekse tarım insan ve hayvan gücü ile yapılırdı.
Bozkır-Konya yolu güzergahında olması nedeniyle Akören’de uzun yolculuk hayli hareketliydi. Oda kültürünün hayli güzel ve gelişmiş olması sebebiyle Akörenli’nin her geçen gün sosyal yönden kendini geliştirdiği de bir gerçek.
FOTO ALTI: Akören’in ilk şoförlerinden Halil İbrahim Özden.
Akören’de hemen hemen her evde en az bir merkep, bir at veya öküz arabası var idi. O yıllarda traktör. Kamyon biçer gibi hiçbir motorlu araç olmayınca gayet doğal olarak o evdeki tüm insanlar ve hayvanlar çalışarak ancak geçimlerini sağlayabiliyorlardı. Araziye, çevre köylere, Konya’ya ve ilçe Çumra’ya olan yolculuk ya yayandı, yada hayvanların yardımıylaydı. O yıllarda hayli popüler olan Bozkır Pazarına gidip gelebilmekte at sırtında veya at arabasıylaydı. Değişik sebepler için Konya’ya gidip gelmek için bazı aileler kendi imkanlarını kullanırken, çoğunlukla bu işi profesyonel olarak yapan hemşerisinin imkanından yararlanarak sağlarlardı.
FOTO ALTI: Akören’in ilk şoförlerinden Hasan Gençtürk.
Bu konuda demircilik mesleğinin gelişmesi bir avantajdı. Onu aşkın demircinin gayreti ile yapılan özellikle at arabaları uzaklara gitmek için büyük bir avantajdı. Demircilik mesleği Ahırlı’dan göç eden Ahırlılı İsmail Demirörs’ün yetiştirdiği demirci ustaların gayreti Akörenli için çok faydalı olmuştu. İsmail Demirörs usta 1930’lu yıllarda Konya’da Sancıoğulları’nın yanında yetişerek demirci olmuştur. Akören’de de Karahüyüklü Seyit.Mehmet Ali Çetinkaya, (Kasap) Bilal Mermer, Sadettin Kaçar, Rasim Çetinkaya, Murat Eskil, Abdurrahim Soydemir, Ali Çamlı, Maylı Kel Demirci, Duran Gündüz, (Yörükoğlu) Mehmet Tayyar gibi bir çok ustanın yetişmesine vesile olmuştu. Pırlağın Ömer Ali Özuysal, (Polis) Mustafa Gültekin gibi bazı isimlerde kısa süreli de olsa da demirci çıraklığı yapmışlardı. Demirci Abdurahim Taşbaş usta mezun olmasa da Konya Sanat Mektebinde eğitim görmüştü. 1940’lı yıllar ve öncesinde zaruri hallerde Konya’ya yolculuk yapılırdı. Bunların başında askere gidenler, askerden izinli gelenler ve terhis olanların yanında Konya’da eğitim görenlerdi. 1920’li yıllarda Konya İmam Hatip Okulunda eğitim gören Seyit Mehmet Alp, Mustafa Hilmi Aksoy, Hüseyin Eruyar, Hüseyin Vehbi Uysal ve Medrese eğitimi gören Ali Osman Efendi (Sönmez) Derviş Rıza Bilgiç çoğunluğu öğretmen olmak için Konya’da eğitim gören Mustafa Çetin, Arif Bilge, H. İbrahim Yalçın, Ahmet Tufan, Osman Gültekin, Ali Erdoğan, Abidin Karabıçak, Akif Koroğlu, D. Ali Soysal, Ali Rıza Ercan, Hüseyin Özkıroğlu, Nazım Tulukcu, M. Ali Doğaner, Hüseyin Mınık gibi isimlerdir.
FOTO ALTI: Akören’in ilk şoförlerinden Mehmet Tenekeci Afyon yakınlarında trafik kazasını kurban gitmişti.
İşte At Arabacılığı Yapan Akörenliler:
Karaböcü Adil Eğren
(Arıcıların) Kazım Arıcı
Hac Süleymangilin Tevfik Yoncalık
Karabıcak Mehmet
Haşımgilin Tevfik Akyol
Haşımın Hüseyin Akyol
Kara Kazım (Erdoğan)
Halilin Koca Nur (Acar)
Hacı Mustafanın Mehmet Cengiz (Vanlı)
Hocanın Hüseyin Öğüt (Sürücüsü Osman Öztokmak)
Deli İsmail Doğaner
Hacı Latif Eruyar
Beyin Uşağı Mustafa Uysal
Apanların Abdullah Yıldırım
Topal Hafız Mehmet Özkan (Sürücüsü Arif Gençtürk)
Mustafa Yıldırım
Tort Aziz (Çağlar)
Tıngır Kızının Arif Bakan
İbiş Çavuş (Ünal)
Solağın Durmuş Aydemir
Karakülahın Abdullah Eralp
Delioğlanın Mustafa
Çakırın Mustafa (Çakır)
Haşimin Bilal Akyol
Cebel Ramazan Uzun
Koyuncunun Mehmet Ali (Koyuncu)
Sakallının Murat Çoban
Hacı Süleyman Tülce
Çakırın Mehmet Ali Aktomas
Tabiki bu çerçevede yolculukta mola verilen veya kalınan Han’ların çok önemi vardı. Akören Konya güzergahında olan Pamukcu Han ve Demirli Han ve Hasanköy ilerisinde şu andaki Kalfalar Mahallesindeki Hacıkaymağın Hanı ogünkü yolcular için olağanüstü önemliydi. Kalfalar mahallesinde Pazar kurulan yerin yakınındaki iki yolun birleştiği şu andaki Hacıkaymak Camisinin olduğu yerdeki Hacıkaymak Hanı o yıllarda ücretsizdi birazda bakımsızdı.
FOTO ALTI: Otobüsü ile uzun yıllar Alan-Karahüyük-Akören-Konya arasında yolcu taşıyan Mustafa Embel.
Gerek Pamukcu, gerekse Hacıkaymak Hanı ve Akören-Konya yolculuğunda bir çok hatıraların olduğu bir gerçek. İşte birkaç örnek hatıra 1945’li yıllar Konya’da Bulgur Tekkesinde okuyan Seyit Ahmet Gültekin, Mustafa Harmancı, Hikmet Ertaş, Hasan Tulukcu ve Ömer Ali Özdil’i Akören’den öküz arabasına bindiren Hilimlerin İsmail Gültekin akşam saatlerine yakın Pamukcu Hanına ulaşır. Hava biraz soğuktur, Hana girerler Handa asker yolcu olan üç asker vardır. Isınmak için ocağın başına varırlar, odun az olunca ateş sönmek üzere iken, askerler İsmail Amca rahmetlinin öküz arabasının yan tarafında olan serenleri yakmak isterler. İsmail amcada yalnız olunca bir şey diyemez. Tamda o anda Han’a üç Akkisseli gelir, konuyu gören Akkisselilerin herifliği ile İsmail amca serenini kurtarır. Buna benzer bu yolculuklarla alakalı birçok hatırların olduğu muhakkak.
FOTO ALTI: Muammer (Hoca) Yoncalık 1970-80’li yıllarda Akören yollarında hayli çileler çekmişti.
Yakın tarihe gelinceye kadar askere gidecek gençlerimiz yürüyerek Çumra’ya gider, askerlik şubesinin koordinesi ile tren yolculuğu sonrası İstanbul’a askere giderlerdi. Aynı şekilde istiklal harbi döneminde askerlik şubemiz Seydişehir’e gidip gelmekte aynı idi. Akörenlinin Konya’ya yürüyerek veya merkebi ile. Atıyla yolculuklarında da sıkıntıların yanında hatıralarının da olduğu malum. 1927 yılında İlkokuldan muzun olacak 12 yaşındaki bir sınıf öğrencisinin diplomalarına yapıştırılmak üzere fotoğraf çekilmesi için sınıfça yürüyerek Konya’ya gittiklerini öğretmenlerinin nezaretinde fotoğraflarının çekilip o akşam handa yatıp ertesi gün tekrar yürüyerek Akören’e döndüklerini daha önce yazmıştık. 1970 li yıllarda Vakıflar Bankası Genel Müdürü Halil Harmancı Ticaret Lisesi öğrencisi iken iki hemşerisi ile birlikte 15 tatil bitiminde sabah erken vakitte merkepleri ile Akören’den çıkıp, yatsı sonu Mevlana yakınındaki bekar evlerine ulaşabildiklerini de daha önce kaleme almıştık.
FOTO ALTI: Polis emeklisi Rahmetli Nazım Tulukcu’nun 23 Aralık 1939 tarihinde emekli olduğu Hakkari’den ancak 19 günde Akören’e gelebilmesi o yılların durumunu bize çok iyi anlatmaktadır.
1937 Yılına gelinceye kadar Akören’de ulaşın yalnızca yürüyerek veya merkep, at ve öküzlerin gücü ile yapılabilmekteydi. 1937 Yılında Mehmet Çavuş (Karaçelebi) ve Tomas Ahmet (Akın) bir kısmı peşin kalanı da taksit ile 1500 TL ye 1936 Model Amerikan malı Chevrolet marka benzinli bir otobüs aldılar. Sabah Akören’den çıkan, öğleden sonrada Konya Eski Garaj’dan Akören’e dönen bu otobüs Akören için büyük kolaylık sağladı. Gri renkli burunlu o günkü adıyla Tomofile arkada olan kapısından binilirdi. Akören’de henüz kamyonda olmayınca arka koltukların bir kısmı söküldü ve gerek eşya gerekse hayvanlar bu kısımda Konya’ya nakledilirdi. Henüz Akören’de şoför olmayınca bu otobüsün ilk şoförleri Kayserili Küçük Ahmet ve Silleli bir şoför idi. Bu otobüsün ücreti kişi başı 10 kuruştu. O yıllarda vasıtaların sesinden hayvanlar çok ürkerlerdi. Çoğu Akörenli’de saat olmadığı için hareket saati yaklaşınca o günkü vasıta otobüs veya kamyon arka arkaya korna çalarak insanımızı hareket için uyarırdı. İkinci dünya harbi döneminde hükümet halkın ulaşım kolaylığı olsun diye belediyelere otobüs alması için yetki ve sorumluluk verdi. Belediye bütçesi yetersiz olunca Belediye Başkanı Apanların Seyit Ali Yıldırım’ın koordinesi ile Belediye, Karahüyüklü Haydar Torun ve Mehmet (Çavuş) Karaçelebi ortaklığı ile alınan Mavi renkli Chevrolet marka kamyon 5000 TL’ye alınmıştı.
FOTO ALTI: Ali Osman Mermer Akviran Ekspresi’nin başında.
Şoför Halil İbrahim Karaçelebi’nin kullandığı bu otobüs 1948 yılına kadar Akören için hizmetine devam etti ve sonrasında satıldı. O yıllarda bu otobüsün muavinliğini Hizmetkar Mustafa yapmıştı. 1948 Yılında bu otobüs satılınca Mehmet Çavuş acenteden Chevrolet marka otobüsü 12000 Liraya satın aldı şoförlüğünü önce oğlu H. İbrahim Karaçelebi, sonrada (Deli) Hasan Gençtürk yaptı. Muavinliğini ise Mustafa Gülkara yaptı. Yolcu ücreti 5 Kuruştu. Mehmet Çavuş bu yıllarda Wait Marka bir kamyon almıştı. 1952 Yılında iki vasıtasınıda satan Mehmet Çavuş Konya’ya taşındı. Hasan Gençtürk askerde iken benzin varillerinin çokça olduğu bir ortamda cesareti ile yangının içine girer ve yangını söndürür. Cesaretinden dolayı Deli Hasan Lakabı takılır. Mehmet Çavuş 1952 yılı sonrası şehirlerarası ulaşıma yönelmişti. Yılında Kemal Çelebi ve Mustafa Gültekin’in aldığı Akviran Ekspresi yılına kadar Akören’in ulaşımına katkı sağlamıştı. Akörenli’nin Tomafil dediği bu yolcu otobüsünün şoförlüğünü Mustafa Gültekin yapmıştı.
FOTO ALTI: 1940’lı yılların kamyonu Karahüyüklü Şevket Çivlik (ayakta foterli) Hanı’nın önünde sandalyede oturan foterli Mehmet Çavuş (Karaçelebi).
1970’li yıllar ve öncesinde Akören’den yetişen diğer şoförler H. İbrahim Özden, Mehmet Tenekeci, Muharrem Cengiz, Marangoz Mehmet Karabüber, (Doç) Mehmet Yoncalık, M. Ali Eralp, İsmail Türkoğlu (Konya Belediyesi) Baş Şoförü. Geçmiş yıllarda hele hele 1950’ler, 1940’lar öncesi ciddi rahatsızlıkları olan hastaların, doğum yapacak kadınların Konya’ya götürülmeleri bile çok zordu. Olaki götürülse bile çok zordu. Ola ki götürülse bile arkasının aranması da aynı şekilde zordu. Vefat edenlerin cenazesinin Akören’e getirilip defnedilmesi de mümkün değildi. Bazılarının vefat edip yetkililer tarafından Devlet Hastanesi ve Doğumevine yakın olan Musalla Mezarlığına defnedildi bile sonradan öğrenilirdi. Bu şekilde bir çok acılar yaşanmıştı. Mezarı belli olmayan veya sonrasından araştırılarak mezarının hangisinin olduğu bilinen Akörenlide eksik değildi.
FOTO ALTI: 1960’lı yıllarda Akören için önem arzeden Mustafa Kemal Otobüsü. Konya’dan harekete hazır Mustafa Gültekin, Hasan Erdoğan, Kemal Çelebi ve Mehmet Ceylan.
1950 li yıllar sonrası bu konuda hayli gelişme oldu. Her geçen gün vasıtada çoğaldı Akören’den göçün artması ile Konya ağırlıklı Akören’den uzakta yaşayanların memleketlerine gidip gelmeleri artık sorun değildi. Hele hele dini bayram vesilesi ile Ramazan ve Kurban bayramları dışarıdan gelenlerde Akören’de tam bir bayram havasında yaşanırdı. 1960’lı yıllar ve sonrasında taksilerde arttı, şoförlerde şimdilerde ise her evde birden fazla aracın olması ile yüzde doksan Akörenli artık kendi arabasıyla Akören’e ulaşmakta. Hastalar ise aciliyeti var ise ambulans ile Konya’ya ulaştırılmakta. Önceleri Akören-Konya arasında bir gidiş, bir geliş taşıma araçları günde bir sefer yaparak yolcularına cenaze ile birlikte ise onlarca araç Akören yollarında görülmektedir.
FOTO ALTI: 31.Ağustos 1956 tarihli Yeni Meram Gazetesi’nde Bozkır-Akviran-Konya Yolu ve Akviran Ortaokulu haberi.
1970’li yıllar öncesi tarla yollarını Akörenli kendisi yapardı. Sözü dinlenir büyüklerin öncülüğünde mahalleli seferber olur. Kazma, kürek, balyoz, muğlu (Manila) çekicini alan yapılacak yol güzergahını boylardı. Büyük emek karşılığı terlenir, çalışılır öğle molasında da evden getirilen azıklarla karınlar doyardı. Yol yapılırken çıkan taşlarda Akören’e getirilir ev ve bahçe duvarı yapımında değerlendirilirdi. Nitekim 1960’lı yıllar sonunda Ahmet Ertaş rahmetlinin nezaretinde gayret eden Ağalar Mahallesi sakinleri Erikalanı Yolunu dinamit kullanarak yapmışlardı. 1970 li yıllarda D. Ali Uğuz, Hasan Akkoç, Nazım Uğuz, Vahdi Kayhan ve Mustafa Kelek’in çevresindekiler Dağ Sarnıcı Yolunu yapmışlardı.
FOTO ALTI: Akören’in ilk sivil ehliyetli şoförü Halil İbrahim Karaçelebi’nin İstanbul’dan aldığı ehliyeti.
FOTO ALTI: Bir zamanların nakil aracı develer özellikle yörükler için önemliydi.
FOTO ALTI: Kevrinin Hilim Çağdaş’ın şehirlerarası ve Hac yolculuğunda kullandığı M.A.N. marka otobüs.
FOTO ALTI: 1970’li yıllar Muhammet Dinç’in Akviran Otobüsü eli tüfekli Ali İhsan Doğru şoför (Gamez) Yusuf Karacan (önde) ve Muhammet Dinç.
FOTO ALTI: Bir zamanların önemli nakil aracı öküz arabası.
FOTO ALTI: Tahsin Yoncalık baba Mehmet Yoncalık ömürleri şoförlükle geçti.
FOTO ALTI: Yakın tarihe kadar Merkep arabaları bile Akörenli için çok önemliydi. 2004 Latif Kararabüber evinden çıkmış tarlaya gidiyor.
