Gazeteci-Yazar Ömer Altay, olimpiyat tarihini kaleme almaya devam ediyor. Ev sahibi şehir: Moskova, SSCB, Katılan ülke sayısı: 80, sporcu sayısı: 5,217 (4,093 erkek, 1,124 kadın). Etkinlik sayısı: 21 spor dalında 203 karşılaşma. Açılış töreni: 19 Temmuz 1980, Kapanış töreni: 3 Ağustos 1980. Resmen açan: Leonid Brejnev, SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri. Sporcu yemini eden: Nikolay Andrianov. Hakem yemini eden: Aleksandr Medved (Güreş). Olimpiyat ateşini yakan: Sergei Belov (Basketbol),stadyum: Lenin Stadyumu.
BOYKOT NEDENİYLE SADECE 80 ÜLKE KATILDI
1980 Yaz Olimpiyatları, resmi olarak XXII. Olimpiyat Oyunları Sovyetler Birliği'nin başkenti Moskova'da yapıldı. 1980 Yaz Olimpiyatları, 1979'da Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi gerekçesiyle ABD önderliğinde boykot edildi. Doğu Avrupa'da düzenlenmiş ilk olimpiyat oyununda 80 ülke temsil edilirken Japonya, Batı Almanya ve ABD gibi kayda değer ülkeler katılmadı.
REKORLAR MOSKOVA OLİMPİYATLARINA DÜŞEN GÖLGEYİ KALDIRDI
Batı ülkeleri Moskova Olimpiyatları'ndan genelde düşük standartlara sahip bir organizasyon olarak bahsedegeldiler ve sonuçlarla kazanılan madalyaların sportif değerine şüphe düşürdüler. Ancak katılım en üst seviyede olmasa da, kırılan 36 dünya rekoru, 39 Avrupa rekoru ve 73 Olimpiyat rekoru ile sergilenen üst düzey beceri nedeniyle, Moskova Olimpiyatları için standartların altında olduğunu söylemek oldukça güçtür. Organizasyona 80 ülkeden 1124’ü bayan, toplam 5217 sporcu katıldı. Ülke sayısı olarak 1956’dan beri en düşük katılım oldu, buna karşılık yüzde 21 ile en yüksek oranda bayan sporcu katılımı yaşandı.
Sporcu yeminini 15 Olimpiyat madalyalı, dört Dünya, dokuz Avrupa şampiyonu Rus Jimnastikçi Nikolai Andrianow yaptı. Hakemlerin yeminini Rusya’nın en başarılı güreşçilerinden biri olan Alexander Medwed yaptı. Olimpiyat Meşalesi 1972 Olimpiyatında Altın alan Basketbolcu Sergei Below tarafından yakıldı.
Bu organizasyonu yapmaya diğer aday Amerika’nın Los Angeles şehriydi. İkisi arasındaki seçim, 31 Ekim 1974 tarihinde Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nin (IOC) 75. toplantısının yapıldığı Avusturya'nın Viyana şehrinde yapıldı. Moskova, Los Angeles'i 20'ye karşı 39 oyla geçti. Eski adı Dahomey olan Benin ile eskiden Rodezya adını taşıyan Zimbabve ilk kez yeni adlarıyla 1980 Yaz Olimpiyatları'na katıldı.
KIBRIS İLK DEFA OLİMPİYATLARDA
80 ülkenin katıldığı 1980 Moskova Yaz Olimpiyatları 1956'dan sonraki en düşük katılımlı olimpiyat oyunu oldu. Altı ülke (Angola, Botsvana, Ürdün, Laos, Mozambik ve Seyşeller) ilk kez Moskova'da Olimpiyat Oyunları'na katıldı. Kıbrıs, aynı yıl içinde Lake Placid'de düzenlenen 1980 Kış Olimpiyatları'nın ardından ikinci kez bu oyunlara katılırken, Sri Lanka'nın yeni adıyla (önceden Seylan) katıldığı ilk olimpiyat oldu.
BOYKOTUN ÖNCÜSÜ AMERİKA
Apartheid sisteminin yürürlükte olduğu Güney Afrika Cumhuriyeti'nin katıldığı Montreal'de düzenlenen 1976 Yaz Olimpiyatları'nın boykot eden 24 ülkeden yaklaşık yarısı ABD öncülüğündeki boykot kampanyasına katılarak 1980 Yaz Olimpiyatlarına da katılmadı. Boykot kampanyası Aralık 1979'da Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgalinden sonra ABD Başkanı Jimmy Carter'ın 20 Ocak 1980'de Sovyet güçlerinin bir ay içinde Afganistan'dan çekilmemesi halinde ABD'nin Olimpiyat Oyunları'nı boykot edeceği yönündeki ültimatomuyla başladı.
Olimpiyat Oyunları'na çağrılan ülkelerden 65'i oyunlara katılmadı. Bu ülkelerden pek çoğu ABD'nin çağrısıyla karar alırken diğer kısmı ekonomik nedenlerle olimpiyatlara katılmadı.
Boykota katılan ülkelerden pek çoğu Philadelphia'da düzenlenen "alternatif oyunlar"a katıldı. Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesine protesto eden 15 ülke de açılış töreni sırasında kendi bayrakları yerine Olimpiyat Bayrağı'yla katıldı. Yine bu ülkelerin sporcularının madalya törenleri sırasında Olimpiyat Bayrağı çekilerek, Olimpiyat Marşı çalındı. Tüm bunlara rağmen boykotun oyunlar üzerindeki etkisi karışık oldu. Boykot çim hokeyi ve binicilik gibi dallarda etkili olurken, boks, judo, kürek, yüzme, atıcılık, atletizm ve halterde 1976'dan daha fazla sporcu katıldı.
BOYKOT YENİ YILDIZLAR DOĞURDU
İtalya bir öncekinin dört katı madalya sayısına erişirken, Fransa da altın madalya sayısını iki katına çıkardı. Romanya daha önce katıldığı olimpiyat oyunlarında kazandığından fazla altın madalyayı Moskova'da kazandı. İrlanda da 1956'dan beri en başarılı olimpiyat oyununu yaşadı. Üçüncü Dünya atletlerinin daha öncekilere göre daha fazla alanda rekabet ederek, daha fazla madalya kazandığı 1980 Yaz Olimpiyatları'nda, kadın sporcuların katılım oranı yüzde 21 önceki tüm oyunlardan daha yüksek oldu.
REKORLAR TARİHE GEÇTİ
1980 Yaz Olimpiyatları'nda 36 dünya rekoru, 39 Avrupa rekoru ve 73 Olimpiyat rekoru kırıldı. Bu sayı bir önceki olimpiyat olan 1976 Yaz Olimpiyatları'nda kırılan rekor sayısından daha fazlaydı. Oyunlarda 241 kez olimpiyat, 97 kez dünya rekoru kırıldı. Doğu Alman 4×100 bayrak yarışında 41.6'lık olimpiyat rekoru ancak 2012 Yaz Olimpiyatları'nda Jamaika tarafından kırılabildi.
Yarışmalar Atıcılık, Atlama, Atletizm, Basketbol, Binicilik, Bisiklet, Boks, Çim hokeyi, Eskrim, Futbol, Güreş, Halter, Hentbol, Jimnastik, Judo, Kano, Kürek, Modern pentatlon, Okçuluk, Sutopu, Voleybol, Yelken ve Yüzme olmak üzere 23 disiplinde yapıldı.
BOYKOT ÇAĞRISI YAPILIRKEN TÜRKİYE’NİN HALİ…
Amerika pek çok dünya ülkesini Moskova Olimpiyatlarını boykot etmeye çağırdığı günlerde Samsun-Ankara seferini yapan ‘Trabzon’ yolcu uçağı düştü, 39 kişi hayatını kaybetti… Maraş Katliamının yıldönümünde olaylar çıktı... Mehmet Ali Ağca, Maltepe Cezaevi’nden firar etti… 1979 senesi sona ererken Türkiye, iç karartıcı gündemle meşguldü. 28 Aralık’ta da gazetelerde Afganistan’da Darbe yapıldığı haberi küçük bir şekilde yer aldı.
Bu haber, memleket sorunlarının yanında sönük kalsa da yeni yılda etkisinin spora yansıyacağını kimse tahmin etmiyordu... Afganistan’daki yönetim değişikliği sonunda Marksist Babrak Karmal, başa geçmişti. Karmal’a silah yardımı yapmakla suçlanan SSCB ise birkaç gün sonra Afganistan topraklarına asker sokmaya başladığı haberleri yayıldı. ABD’nin pasif olmakla eleştirilen başkanı Jimmy Carter, fırsatı kaçırmayıp SSCB’nin Afganistan’dan çıkmasını ‘emretti’ ama beklediği karşılığı görmedi. Bunun üzerine, Moskova’da düzenlenecek olimpiyat oyunlarına yönelik bir hamle yaptı: Carter, “SSCB bir ay içerisinde ordusunu Afganistan’dan çekmezse, olimpiyat oyunlarının başka bir ülkede yapılmasını, ertelenmesini ya da iptal edilmesini teklif ediyorum” diye açıklama yaptı.
Carter’ın açıklaması, New York Times sayfalarında yerini aldığında tarihler 20 Ocak 1980’i gösteriyordu. Carter, etki alanını genişletmek için, “Eğer Olimpiyat Komitesi teklifimi kabul etmez ise Amerika Birleşik Devletleri, Moskova’daki müsabakaları boykot edecek ve başka bir yerde alternatif oyunlar düzenleyecektir” diyerek alternatif oyunların da işaretini verdi.
TÜRKİYE DE BOYKOT TARTIŞMALARI
SSCB-Afganistan olayına siyasi açıdan bakmaya çalışan Türkiye de Olimpiyatlara katılıp katılmama konusunda belirsizlik sürerken, 24 Ocak’ta Milliyet gazetesinde, “Carter, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e bir mektup yazarak Türkiye’yi de olimpiyatı boykota davet etti” haberi yer aldı.
Başbakan Süleyman Demirel, konuya dair ilerleyen günlerde açıklama yapacağını söylerken; diğer parti liderleri Alparslan Türkeş ve Necmettin Erbakan, olimpiyat oyunlarına gidilmemesi görüşündeydi. Bülent Ecevit ile Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil ise politikayla sporun birbirine karıştırılmaması gerektiğini ifade ediyordu.
Dönemin Türkiye Olimpiyat Komitesi Başkanı Burhan Felek gazetesindeki köşede kaleme aldığı “Garip Bir Teklif” başlıklı yazısında ise “Son hadiseler üzerine beynelmilel Olimpiyat Komitesi’nin alacağa karara uymak üzere, şimdiki halde Moskova’yı boykot etmemiz söz konusu değildir. Çünkü iştiraki kabul eden kararımızı değiştirecek geçerli bir sebep mevcut değildir” demişti.
SSCB Devlet Başkanı Leonid Brejnev, ise gelişmelere karşı sessiz kaldı. ABD, 12 Nisan 1980’de kesin kararını aldı ve boykot kararı verdi.
MUHAMMED ALİ DE BOYKOTU DESTEKLEDİ
Altmış ve yetmişlere damga vuran, süper yıldızlık tahtından henüz inmemiş Muhammed Ali, Afrika ülkelerinden Tanzanya, Nijerya ve Senegal’e seyahatler yaparak boykot için ikna çalışmalarında bulundu. İlk durağı Tanzanya’ya indiğinde kendisine yapılan ‘Carter’ın Kuklası’ eleştirisine cevap vererek görüşmelere başladı: “Kimse beni buraya zorla getirmedi. Kimsenin Tom Amca’sı (beyazlara dalkavukluk eden siyahlar için kullanılan terim) değilim!” Ali, bunları söylese de bazı kesimler tarafından ‘Beyaz Saray’ın kuklası’ yakıştırmalarına engel olamadı. Zaten seyahatler de başarıya ulaşamayacaktı. Kenya, Tanzanya ve Nijerya da birçok Afrika ülkesi gibi Moskova’ya iştirak kararını almıştı…
AFGANLILARIN FERYADI NAMINA…
Türkiye’deki muamma sürerken, Başbakan Demirel, “Afganistan işgal edilmiştir. Bu olaya reaksiyonumuzu, olimpiyatlara katılmayarak gösteriyoruz.” Diyerek Bakanlar Kurulu kararını duyurdu. Karara en ilginç yorum ise Necmettin Erbakan’dan gelmişti: “Demek ki Batılılar, Adalet Partisi Hükümeti’ne bu kadar müsaade etmiş!”
Carter’ın boykot çağrısını birkaç ay önce eleştiren Olimpiyat Komitesi Başkanı Burhan Felek ise 25 Mayıs’ta yayımlanan ‘İslâm Alemi’ başlıklı yazısını, şöyle bitiriyordu: “Arap ve İslâm alemiyle olan her türlü siyasi ve ekonomik bağlarımızın zaruretlerini unutsak bile, binlerce çocuğu Rus silahları altında can veren Afganistan’ın feryadı namına verilen bu karara hürmet etmek, sade İslâmiyet’in değil, insanlığın da borcudur.”
BAZI SPORCULAR BOYKOTU DELDİ
Moskova Olimpiyat Oyunları’nı 65 ülke boykot etti. Ülkeleri boykota katılan bazı sporcular ise olimpiyat bayrağı altında yarıştılar. Oyunların boykot gölgesinde geçeceğini düşünenlerse pek de haklı çıkmadı. Kübalı boksör Teofilo Stevenson, 1972 ve 1976’dan sonra üçüncü altınını da burada aldı. Büyük Britanya’nın boykotuna rağmen Olimpiyat Komitesi’nden aldıkları destekle müsabakalara katılan Sebastian Coe ve Steve Ovett’in 1980’lere damga vuracak rekabetinin de başladığı yer Moskova’ydı. Simgeleşen diğer isim de Aleksandr Dityatin’di. Sovyet jimnastikçi üçü altın olmak üzere sekiz disiplinde de madalya kazanmayı başardı.
AFGAN SPORCULAR MOSKOVA DA YARIŞTI
Moskova’ya dair hatırlardan kalan en ilginç olaylardan biri de ülkelerindeki durum ‘sebep’ gösterilerek verilen toplu boykot kararına rağmen Afgan sporcuların Moskova’da arz-ı endam etmesiydi. Boks ve güreşte sahnedeydiler ama kürsüye çıkamadılar.
1980 YAZ OLİMPİYATLARI MADALYA SIRALAMASI
1. SSCB 80 altın, 69 gümüş, 46 bronz, 195 toplam, 2. Doğu Almanya 47 altın, 37 gümüş, 42 bronz, 126 toplam, 3. Bulgaristan 8 altın, 16 gümüş, 17bronz, 41 toplam, 4. Küba 8 altın, 7 gümüş, 5 bronz, 20 toplam, 5. İtalya 8 altın, 3 gümüş, 4 bronz, 15 toplam, 6. Macaristan 7 altın, 10 gümüş, 15 bronz, 32 toplam, 7. Romanya 6 altın, 6 gümüş, 13 bronz, 25 toplam, 8. Fransa 6 altın, 5 gümüş, 3 bronz, 14 toplam, 9. Birleşik Krallık 5 altın, 7 gümüş, 9 bronz, 21 toplam, 10. Polonya 3 altın, 14 gümüş, 15 bronz, 32 toplam.
**
