Pamir Kırgızları, Rahmankul Han ve Uygurlar
Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB), etkinliklerini son dönemlerde daha da yoğunlaştırmış durumda. Bunda Dr. Fahri Solak'ın birliğin genel sekreterliğini üstlenmesinin de büyük rolü var. Solak, uzun yıllar Siyasal Vakfı başkanlığını da başarıyla yürütmüş ve vakfın etkin bir hale gelmesinde büyük emekleri olmuştu. Demek ki şimdi de TDBB'ni etkin kılmak için harekete geçmiş.
TDBB'nin son etkinliklerinden biri de Kırgız Türklerinin efsanevi lideri Rahmankul Han için düzenledikleri sempozyum. Doğumunun 100. Yılında Rahmankul Han isimli uluslararası sempozyumda Rahmankul Han çeşitli yönleri ile tartışılıyor ve Türkiye kamuoyuna tanıtılıyor.
Belki çoğumuz için bu isim bir anlam ifade etmeyebilir. Maalesef tarih öğretimimizde Türk dünyası yok ya da mazide kalmış bir olgu olarak ele alınıyor. Bu nedenle, özellikle son birkaç yüz yıldır Türk dünyasında iz bırakmış insanlar bize oldukça uzak, yabancı!
Rahmankul Han, Kırgız Türklerinin son yüzyılda yetiştirdiği en önemli liderlerden biridir. 1913 yılında Pamir bölgesinde dünyaya geldi. Ataları daha 19. yüzyılda bu bölgeye yerleşmişti. Bunun için Pamir Kırgızları olarak adlandırıldılar. Büyük Pamir olarak bölge ise bugünkü Tacikistan'la Afganistan arasında uzanıyordu.
19. Yüzyılda İngiltere ile Rusya arasında vuku bulan Büyük Oyunun önemli mağdurlarında biri de Pamir'de yaşayan Kırgız Türkleri oldu. Pamir'in Tacikistan tarafı Sovyetler tarafından işgal edilince Afganistan tarafına göç ettiler ve buradaki yüksek dağların eteklerinde yaşamaya başladılar. 1943 yılında, babasının ölümü üzerine de Rahmankul, Pamir Kırgızlarının liderliğini üstlendi.
İkinci Dünya Savaşından galip olarak çıkan Sovyetler Birliği, stratejik bir konuma sahip olan Pamir'in Kırgızların elinde olmasını hem sıcak denizlere inebilme hülyası önünde bir engel görüyor hem de bölgenin Batı Türkistan'daki özgürlük hareketleri için önemli bir sığına olmasından çekiniyordu. Bu nedenle, Pamir Kırgızları üzerindeki baskısını arttırdı. Saldırılar dayanılmayacak bir noktaya gelince, Pamir Kırgızları 1947'de Doğu Türkistan'a gitmeye karar verdiler. Ne var ki, 2 yıl sonra Doğu Türkistan Çin Halk Cumhuriyeti tarafından işgal edildi. Bunun üzerine Pamir Kırgızları yeniden Afganistan'a döndüler ve Pamir'in Vahan Vadisi olarak adlandırılan bölgesinde yaşamaya başladılar.
Bu dönem de fazla uzun sürmedi. 1978'de Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi üzerine Pakistan'a göç etmek s-zorunda kaldılar. Ancak, buradaki sıcak iklim şartlarına uyum sağlayamadılar. Bunun üzerine 1982 yılında Türkiye'ye iskânlı göçmen olarak kabul edildiler ve Van'ın Erciş ilçesinin dağlık bir bölgesinde kurulan Ulupamir köyüne yerleştirildiler.
Rahmankul Han, 6 Ağustos 1990'da burada vefat etti. Mezarı halen Ulupamir köyündedir. Ben de birkaç kez bu köye gitme imkânı elde ettim. Ancak, bu ziyaretler sırasında gördüğüm manzara yüreğimi burkmuştu. Çünkü, mezar otlar arasında kalmış, harabe bir durumdaydı. Umarım TDBB, halen yapılmamışsa, bu konuya da el atar ve Rahmankul'un şanına yakışır bir anıt mezar yaptırır.
Rahmankul Han, Çin zulmünden Afganistan'a kaçan Uygurlar için de özel bir yer sahiptir. 1961 yılında üç büyük kafile halinde Pamir yoluyla Afganistan'a geçen Uygurlar, zorlu yolculukları sırasında Pamir Kırgızlarından büyük yakınlık görmüşler, onlar tarafından misafir edilmişlerdir. Bir kısmı, 1965 yılında Türkiye'ye göç eden ve Kayseri'ye yerleşen Uygurlar, nesilden nesile Rahmankul liderliğindeki Kırgızların gösterdikleri misafirperverliği hayırla anarlar. Onlar için, Rahmankul, zor zamanda dostluk elini uzatan bir kardeştir, akrabadır, soydaştır. Bu nedenle, vefat haberi Kayseri'deki Uygurlar arasında büyük bir üzüntüyle karşılanmış ve onu tanıyanlar gözyaşı akıtmışlardır.
Doğumunun 100. yılında Türk dünyasının unutulmuş bu büyük evladını rahmetle anıyorum.
