Latince bir deyiş olan “Sui Generis” kelimesi Türkçeye; kendine özgü, nevi şahsına münhasır şeklinde çevrilebilir. Hukuk alanında sıklıkla karşımıza çıkan bu kelime emsali olmayan durumları anlatmak için kullanılır. Kosova Hükümet Sistemi incelendiğinde “sui generis” bir yönetim sistemi olduğunu görmekteyiz. Avrupa'nın en genç devleti olarak bilinen Kosova, 17 Şubat 2008'de bağımsızlığını ilan etmiş, devlet kurma sürecini ve halkının özgürlük idealini tamamlamıştır. Kosova Cumhuriyeti bünyesinde pek çok azınlık topluluğunu barındırmaktadır. Azınlık topluluğu veya etnik azınlıklardan bahsederken bir devlette yaşayan nüfusun çoğunluğunun dışında ortak normlara, değerlere ve kimliğe sahip olan bir grup insanı kastediyoruz. Dünyanın hemen hemen her ülkesinde azınlık toplulukları olmakla birlikte, azınlık topluluklarının temel hak ve özgürlüklerinin diğer devletler tarafından tanınmadığını görmekteyiz.
Kosova Cumhuriyeti; barışı, hoşgörüyü, kültürlerarası ve dinler arası etkileşimi teşvik eder ve topluluklar arasında uzlaşmayı destekler. Bağımsız, egemen, demokratik ve yeni bir devlet olan Kosova Cumhuriyeti ortak bir yaşam iradesi göstermek istemiş olup kurumlarında ve toplumunda ulusal azınlıkların haklarını ve temsilini düzenlemiştir. Sadece bu alanlarda değil, dili özgürce kullanma hakkı, özgür yaşam, özgür ifade gibi diğer alanlarda da düzenlemeler getirmiştir. Kosova Cumhuriyeti'ndeki toplulukların ve üyelerin haklarının korunması ve geliştirilmesi için Kosova Cumhuriyeti Meclisi, Kosova Cumhuriyeti'ndeki Toplulukların ve Üyelerin Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Yasasını kabul etmiştir. 2020 yılında yapılan nüfus ölçümüne göre; yaklaşık 1 milyon 798 bin 188 kişinin yaşamakta olduğu Kosova Cumhuriyetinde, %92,9'unun Arnavut etnik kökenine, %1.5'i etnik Sırp azınlığa, %1.1'i Türk azınlığa, %1.6'sı Boşnaklara, %0.5'i Romanlara ait olduğu istatistiksel verilerle elde edilmiştir.
Azınlık topluluklarının (temel insan hakları, kamu yaşamında dil ve alfabe kullanma hakkı, ulusal sembolleri standartlara uygun olarak kullanma hakkı, merkezi ve yerel kurumlarda temsil hakkı, tek bir kurumda halk eğitimi hakkı ve uluslararası, kültür, sanat veya bilim dernekleri kurma hakkı vb.) hakları Kosova Cumhuriyeti tarafından garanti altına alınmıştır. Anayasa, bir devletin en yüksek yasal düzenlemesi olarak azınlık topluluklarına ve yerel kurumlara geniş katılım (Meclis, Cumhurbaşkanlığı, Parlamento, Hükümet, güvenlik kuvvetleri, yasal sistem vb.) sağlar. Örneğin, Kosova Meclisinde toplam 120 sandalyeden 20’si azınlıklar için ayrılmıştır. Bu 20 garantili sandalyeden 10'u Sırp azınlığa, 10'u da Türk, Boşnak, Gorani ve Roman-Aşkali-Mısır azınlığına aittir. Azınlık için ayrılmış sandalyelere ve parlamento komisyonlarına geniş katılımın yanı sıra, herhangi bir anayasa değişikliği için üçte ikilik [2/3] oy gereklidir. Kosova Hükümetindeki 14 bakanlıktan: 1'i Sırp toplumu, 1'i Türk toplumu ve 1'i Boşnak toplumu tarafından yönetilmektedir. Yargı sisteminde özellikle Yüksek Mahkeme yargıçlarının en az %15’i (en az 3 yargıç), Kosova'daki azınlık (çoğunluk olmayan) topluluklardan olmalıdır. Anayasa Mahkemesi'ndeki 9 yargıçtan 2'si azınlık topluluklarına mensuptur. Bugün Kosova Cumhuriyeti'nde 27'si Arnavut, 10'u Sırp ve 1'i Türk olmak üzere toplam 38 belediye bulunmaktadır.
Azınlıklar, Kosova Cumhuriyeti'nin merkezi ve yerel kurumlarında kendi dillerini kullanma hakkına sahiptir. Kosova Cumhuriyeti Anayasasında resmen tanınan iki resmi dil vardır: Arnavutça ve Sırpça. Kosova Güvenlik Kuvvetleri ve İstihbarat Teşkilatı içerisinde; Sırp, Türk, Boşnak, Roman vb. azınlık üyeleri yer almaktadır. Medyada azınlık topluluklarına yer verilmiş olup Kosova Radyo Televizyonu, özellikle eğlence ve eğitim programları; Sırpça, Türkçe, Rumence ve Boşnakça yayınlar yapmaktadır. Eğitim alanında olduğu gibi Kosova Cumhuriyeti Anayasası, çeşitli kültürel etkinlikler ve organizasyonlar yoluyla azınlık topluluklarının kültürel yaşamlarının gelişmesi için uygun koşulları garanti etmenin yanı sıra kimliklerini, dillerini ve geleneklerini korumayı zorunlu kılmaktadır.
Bu verilerden yola çıkarak, Kosova Cumhuriyeti’nin azınlık topluluklarının daha onurlu bir şekilde yaşaması ve tüm yasal haklardan yararlanması için yaptıkları incelendiğinde Kosova Hükümet Sisteminin kendine özgü "Sui Generis" bir sistem olduğu sonucuna varabiliriz.
Valdrin AGAJ
“SELÇUK ÜNİVERSİTESİ” KONYA
Doktora Öğrencisi (KAMU HUKUKU)
