(COCCINELLIDAE FAMİLYASI)
Böceklerin canlılarla yok edilmesi demek olan ‘Biyolojik Savaş’ta etkili olan 3 ana etmen grubu vardır:
Avcılar, asalaklar ve mikrobiyal etmenler. Bunlar içinde avcılar biyolojik savaş denince akla ilk gelen gruptur. Avcılar denince de genelde ilk akla gelen grup uğur böcekleridir. Bunlar tüm dünyada görülebilen, hem erginleri hem larvaları böceklerin, özellikle de afit, unlu bit, koşnil, trips gibi yumuşak vücutlu zararlılarla beslenen etkin avcılardır. Bir tanesi bir günde 5000 yaprakbiti yiyebilmektedir.
Bu tip yumuşak vücutluları tercih etmesine rağmen darda kalırsa bu tercihi bozar ve yiyebildiği tüm böceklerle de beslenebilir. Ünlü bir Çekoslavak COCCINELLIDAE uzmanı ile görüştüğümde tercih konusunu sorduğumda ‘Öyle bir tercih var gibi görünse de buna asla güvenemezsiniz. Darda kaldığında hiç affetmez’ demişti. Aslında bu pek çok avcının genel bir özelliği sayılabilir.
Asalaklarda konukçuya özelleşme yaygın bir fenomen iken, avcılarda bu durum sabit ve sürekli değildir.
Hemen hepimiz gerek sevimli görünüşleri gerekse isimleri dolayısıyla uğur böceklerine aşinayızdır. Gördüğümüzde bir sempati duygusu oluştururlar. Onlara bu güzel görüntüyü veren çoğunda yarım küre şeklinde olan ve farklı renklerdeki zemin üstünde yine türe göre farklı sayıda bulunan puantiyelerle kaplı olan kitinleşmiş ön kanatları olmalıdır.
İyi uçucudurlar. Sanılanın tersine pek çok renkleri vardır. Kırmızı olarak düşünülmesinin sebebi; o renkte olan türlerin yaygın olması ile ilgili olmalıdır. Ama simsiyah, sarı, yeşil, metalik mavi, açık gri vs. türler de vardır. Puantiyeli olanlar dışında düz veya farklı desende olanları da vardır. Bu parlak renkler onlara sadece güzellik katmaz, onları avcılarından da korur. Vücutlarında ürettikleri zehirli maddenin kokusu nedeniyle de kuşlar onları yemez.
Dişi uğur böcekleri bitkilere, genellikle de yaprak altlarına, yiyebileceği yumuşak vücutlu böcek kolonilerinin bulunduğu yerlere sapsarı turuncu renkli yumurtalarını kümeler halinde bırakır.
Larvaları timsaha benzer. Ergin böceğin aksine avcı olduğunu hemen anlarsınız. Uzun ve dikenlidir.
Korkutucu görünseler de insana zarar vermezler.
Dünyanın farklı bölgelerinde farklı uğur böceği türleri yaygındır. Kimi zaman biyolojik mücadele amaçlı başka bölgeye taşınsalar ya da ticari malların üstünde kazara yayılsalar da bu yayılma her zaman hayırla sonuçlanmaz. Yeni katıldıkları ekosistemlerde oradaki yerli türleri yok etmek vasıtasıyla ciddi zararlara neden olabilirler.
Uğur böceklerinin yaklaşık 5000 türü vardır.
Boyutları 1- 10 mm arasında değişir. Yuvarlak veya ovaldirler. Küçük boylu türler gizli bitki dokularındaki zararlılara ulaşabilmek gibi bir şansa sahiptirler.
Bunlar pek çok böceğin, özellikle yaprakbitlerinin ve diğer yumuşak vücutlu bitki öz suyu ile beslenen türlerin doğal düşmanıdırlar. Bu böceklerin her dönemi ile diğer zararlıların ise daha çok larvaları ve yumurtaları ile beslenirler. Önemli bir Biyolojik Mücadele etmenidirler. Türlerin büyük kısmı avcıdır. Az sayıda bazısı ise bitki üstündeki mantarlarla beslenirken, birkaç tür doğrudan bitkiyle beslenmektedir yani bitki zararlısıdır ancak bu son iki tür, tarımsal alanlarda bir sorun oluşturmaz.
Ilıman bölgelerde uğur böceği erginlerinin çoğu, genellikle büyük gruplar halinde korunaklı yerlerde toplu olarak kışlar. İlkbaharda erginler etrafa dağılır, çiftleşir ve yaprakbiti ve diğer yumuşak vücutlu zararlılar ile istila edilmiş bitkilerin genelde yaprak altlarına yumurtalarını bırakırlar.
Yaz boyunca hava sıcaklığı ve av kolonisinin yoğunluğuna bağlı olarak birkaç kez yumurtlarlar.
Uğur böceklerinin büyük kısmı yararlı olması hasebiyle çiftçilerin ve bahçıvanların en büyük yardımcılarıdır. Bunlar çoğu zaman insektisitlerden bile daha etkili olabilirler. Ama maalesef kendileri de böcek oldukları için alana atılan insektisitlerden onlar da etkilenirler. Dolayısıyla ilaç atmadan önce diğer yararlılarla birlikte bunların varlığı da hesap edilmelidir.
Yumurtaları elipsoid, parlak sarı renklidir. Açıldıklarında içinden çıkan larva 4 dönem geçirerek pupa olur. Olgunlaşan pupadan ergin böcek çıkar.
Uğur böceklerine dokunduktan sonra bir alerjik reaksiyona sebebiyet vermemek için eller gözlere değdirilmemelidir.
Bunların uçmak için tercihleri öğleden sonranın en sıcak saatleridir.
Uğur böceklerin lekeleri yaşlandıkça kaybolur.
Pek çok düşmanı vardır: Kuşlar, kertenkeleler, daha büyük avcı böcekler ve bunlara özelleşmiş asalaklar, mantarlar.
Biyolojik Mücadelenin en önemli ilk grubunda yer alan uğur böceklerinin son derece yaygın ve etkili türleri vardır.
Bahçemizde veya tarlamızda bunların etkinliğinin arttırılması için bize düşen görevler şunlardır:
- Bitkilerin kontrolü için bu avcının değişik dönemlerini şeklen iyi tanıyın.
- İlaçlamaları yalnızca çok gerektiğinde yapın. Uğur böceklerinin ölmemesi için seçici insektisitler ve sınırlı yöntemler kullanın.
- Etrafta uğur böceklerine ve asalaklara polen ve nektar sağlayabilen çiçekli bitkiler; tercihen melekotu, çuha çiçeği ve beyaz deliotu gibi bitkiler yetiştirin. Bu bitkilerin onların besin zincirlerinde önemli bir yeri vardır.
- Bahçenizde uğur böceği varlığını sürdürmeniz için bir başka etkili strateji; bahçenize yaprakbitlerini çeken lahana, turp gibi bitkileri ekmektir. Onların varlığı ile uğur böcekleri bahçenizi terk etmezler. O bitkilerdeki yaprakbitleri de o grup bitkiler dışında diğer ürünlere zarar vermez.
