ürkiye, 2010'lu yıllara kadar havacılık motorları alanında neredeyse tamamen dışa bağımlı bulunuyordu.
1985 yılında F16 uçaklarına güç veren F110 motorlarının montajı için kurulan TEI, zaman içinde kazandığı teknoloji ve kabiliyetlerle motor ve parça imalatı, bakım-onarım-revizyon, tasarım ve AR-GE faaliyetleriyle Türkiye'nin en önemli havacılık sanayi şirketlerinden biri konumuna geldi.
Son dönemde savunma sanayisine verilen ciddi devlet destekleri, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığının koordinasyonu ve TEI'nin yenilenen misyonu ve vizyonu ile peş peşe geliştirilen, bazıları gökyüzünde 10 binlerce saat başarılı görev süresine ulaşan milli motorlar ortaya çıktı.
TEI, Türkiye'nin motor konusundaki dışa bağımlılığını sonlandırmak için yürüttüğü çalışmalar doğrultusunda yaklaşık 10 yıllık dönemde 12 milli, 1 yerli motor geliştirdi. Bu motorlardan 7'si ile uçuş gerçekleştirildi, 6 motorun seri üretimi başladı.
TEI, 2014'te yüksek hızlı hedef uçak ŞİMŞEK için TEI-TJ90 turbojet İHA motorunu, 2015'te TEI-PG115 benzinli İHA motorunu, 2016'da ANKA için TEI-PD155 dizel İHA motorunu, 2017'de ANKA SİHA için TEI-PD170 dizel İHA ve GÖKBEY helikopteri için TEI-TS1200 çekirdek motorunu, 2018'de T70 Kara Şahin helikopteri için T700-TEI-701D, 2019'da kamikaze İHA KARGI için TEI-PG50 ve ayrıca TEI-PD222-DT motorunu çalıştırdı.
2020'de orta menzil gemisavar füzeleri için TEI-TJ300 motorunun yanı sıra TEI-PD180ST ve TEI-TS1400 motorlarını, 2021 yılında TEI-PD222ST motorlarını çalıştırmayı başardı.
TEI son olarak Mart 2024'te Türkiye'nin ilk askeri turbofan motoru TEI-TF6000'i çalıştırdı. İnsansız savaş uçakları KIZILELMA ve ANKA-III'e güç verecek TEI-TF6000, milli muharip uçak KAAN'ın motoruna giden yolu açacak.
TEI, bu motorlardan TEI-TJ90, TEI-PG115, TEI-PD155, TEI-PD170, T700-TEI-701D, TEI-PG50, TEI-TS1400 kullanılacakları platformlarla uçuş gerçekleştirmeyi başardı.
TEI-TJ90, TEI-PG115, TEI-PD155, TEI-PD170, T700-TEI-701D, TEI-PG50 motorlarında seri üretime geçildi.
Türk İHA'larının milli gücü
Başta ANKA olmak üzere orta irtifa uzun havada kalışlı İHA'ların güç ihtiyacını karşılayacak Türkiye'nin ilk yerli ve milli havacılık motorunu geliştirmek için yürütülen çalışmalar sonunda TEI-PD170 turbodizel havacılık motoru ortaya çıktı.
İrtifa kabiliyetleri, ağırlığı ve yakıt sarfiyatı bakımından rakiplerinin önünde yer alan TEI-PD170, 45 bin feet tavan irtifaya sahip bulunuyor.
8000 saatlik kalibrasyon ve test faaliyetlerinin sonunda seri üretim aşamasına gelen TEI-PD170 motoru, ANKA ve AKSUNGUR'a entegre edildi, ilk kez gökyüzüne taşıdığı Bayraktar TB3 ile uçuş testleri gerçekleştiriyor.
Milli helikopter motoru birçok kazanım getirdi
TEI, genel maksat helikopteri GÖKBEY için Türkiye'nin ilk milli helikopter motoru TEI-TS1400'ü geliştirdi. 1660 beygire kadar güç üretme kapasitesine sahip motorun üretiminde imalat ve malzeme teknolojileri alanlarında TEI pek çok ilke imza attı. Türkiye'de ilk tek kristal türbin kanadı üretimini gerçekleştiren şirket, ilk kez nikel ve titanyum alaşımları için havacılık kalitesinde dövme teknolojisi geliştirdi. GÖKBEY helikopteri ile başarılı uçuş testi yapan TEI-TS1400, geliştirme, uçuş testleri ve seri üretim çalışmalarının ardından milli helikopterlere güç vermeye başlayacak.
TEI tarafından hedef uçaklar için geliştirilen ve 400 newton güç üreten TEI-TJ90 Turbojet Motoru, Türk Havacılık Uzay Sanayiinin ŞİMŞEK platformu ile ilk uçuşunu 2017'de başarıyla tamamladı.
Sınıfının en güçlü motorları
TÜBİTAK desteğiyle geliştirilen TEI-PG50 Türkiye'nin ilk iki zamanlı havacılık motoru olma özelliği taşıyor. 300 kilogram altı İHA'lar için üretilen motor, 50 beygir kalkış gücü ve 16 bin fit irtifadaki 30 beygir gücüyle dikkati çekiyor. Sınıfında kullanılan rakip İHA motorlarına göre daha fazla güç ve daha yüksek güç/ağırlık oranı sunan TEI-PG50 motoru, ilk uçuşunu Mayıs 2019'da gerçekleştirdi.
Türkiye'nin ilk orta menzilli gemisavar füze motoru TEI-TJ300, yerli ve milli imkanlarla tasarlanarak üretildi. 30 kilogramdan daha az ağırlığa sahip ve 24 santimetre dar bir çaptaki motor, kendi itki sınıfında 1300 newton itki üretebilen dünyadaki ilk turbojet motoru olma özelliğine sahip bulunuyor. TEI-TJ300 ses hızının yüzde 90'ına ulaşan hızlarda 400 beygire yakın güç üretiyor.
Kaynak:AA
