Hasan Ağa I. Dünya Savaşında askere alınmış ve Kafkasya cephesinde Türk ordusunun dağılmasından sonra 1916'da Erzurum- Kandilli hattını savunurken şehit düşmüştür.
Osman Turan, 1-1,5 yaşında babasız kalınca fakirliğin ve açlığın tüm sıkıntılarını iliklerine kadar hisseden aile Aydıntepe'den ayrılarak Trabzon'un Çaykara ilçesine bağlı köyüne yerleşmiştir. Osman Turan ilk mektebi Çaykara'da, liseyi Trabzon'da başladı ve Ankaralılarca "Taş Mektep" olarak bilinen liseden Mezun oldu. 1935 yılında Mustafa Kemal Atatürk zamanında açılmış ve 1936'da eğitim ve öğretime açılan Ankara Üniversitesi Dil- Tarih Coğrafya fakültesine girerek 1940 yılında mezun oldu. Ulustaki evkaf apartmanında faaliyet gösteren Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Orta çağ kürsüsünün başında Ord. Prof Dr Mehmet Fuat Köprülü bulunmakta idi. Çalışkanlığı ve edebi ile dikkat çeken Osman Turan aynı yıl Fuat Köprülünün asistanı oldu. 1942'de "12 hayvanlı Türk Takvimi" teziyle doktor unvanını aldı. Fuat Köprülü'nün üniversiteden ayrılıp siyaset hayatına atılması üzerine ortaçağ tarihi derslerine girmeye başladı.1944'te doçent, 1951'de de profesör oldu. 1954 yılında siyasete atılarak iki dönem Demokrat Partiden milletvekili oldu. Kasım 1956'da II. Abdülhamid'in torunlarından Emine Satia Hanım ile evlendi. 1960 darbesinden sonra tutuklanarak Yassı Adaya gönderildi. Orada bir buçuk yıl kadar hapis yattıktan sonra berat etti.(1)
Berat kararından sonra üniversitedeki asli görevine dönmek isteyen Osman Turan hukuk savaşını kazanmasına rağmen her defasında fakülte yönetiminin gayri hukuki duvarını geçememiştir. 1965 yılında bu kez Adalet Partisinden milletvekili seçilen Turan, partinin icraatlarını eleştiren bir yazısından dolayı ihraç edilmiştir. Birkaç defa Türk Ocağı Başkanlık görevini de üstlenen Osman Turan 17 Ocak 1978'de Hakk'ın rahmetine kavuştu. Osman Turan, Arapça, Farsça, İngilizce ve Fransızca biliyordu.
Eserleri: 12 Hayvanlı Türk Takvimi (1941), Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar(1958), Türkiye'de Manevi Buhran, Din ve Laiklik(1964), Türkiye'de Komünizmin Kaynakları(1965), Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti (1965), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi-2 cilt (1969), Selçuklular Zamanında Türkiye(1971), Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi (1973), Vatanda Gurbet(1980), Türkiye'de Siyasi Buhranın Kaynakları(1980). Bunların yanı sıra ansiklopedilerde ilmi kudreti ispatlanmış dergilerde yüzlerce makaleleri bulunmaktadır.
İlmi hayatı
Osman Turan'ın ilmi hayatı doktor unvanını aldığı 1941 yılında başladı. Orijinal eserleri ise doçent olduğu 1944 yılından sonra vermeye başladı.
Osman Turan'ın ilmi çalışmasında Türklerin nasıl Orta Asya'dan kalkıp Anadolu'da nasıl karar kıldığı, Anadolu'yu nasıl vatanlaştırdığı üzerine çalıştı. Anadolu Selçuklu tarihi ömrünün sonuna kadar araştırmalarının mihenk noktasını teşkil etmiştir. Selçuklu tarihinin temel kaynaklarına inerek onları Arapça ve Farsça kitapları tercüme ederek neşretmeye başladı. Anadolu Selçuklu tarihinin temel eserlerinden biri olan Kerimüdü'din Aksarayi'nin esrine tanıtım ve giriş yazısı yazarak ilim dünyasına tanıttı. Arkasından Selçuklulara ait üç vakfiyeyi neşretmek suretiyle Anadolu Selçuklu tarihi üzerinde çalışmak isteyenler malzeme hazırladı.
Osman Turan 1951 yılında profesör olduktan sonra İslam Ansiklopedisinde Selçuklu sultanlarının hayatları ve icraatları hakkında makaleler yazdı. Daha sonra Türkiye'de ve yabancı devletlerde çıkan dergilerde ilmi araştırma ve makalelerini yayınladı. Ömrünün son 15 senesi en verimli olduğu dönemdir. Bütün Selçukluları ihtiva eden Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyet, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, Selçuklular Zamanında Türkiye gibi eserlerini bu dönemde vücuda getirdi. Daha sonra mufassal olarak Saltuklular, Mengücekler, Sökmenliler ve Artukluları konu alan Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi'ni kaleme aldı.
Osman Turan sadece Türkiye'de değil, Dünya da kendisini ilim dünyasına kabul ettirmiş bir şahsiyettir. Dünyaca meşhur "Cambridge İslam Tarihi" serisinde "Anadolu Selçukluları ve Beylikleri" nin yazılması görevi Osman Turan'a havale edilmiştir. Anadolu Selçuklularına dair bir eser yazmış olan Fransız tarihçi Prof. Claude Cahen, hemen hemen Osman Turan'ın eserlerinden istifade etmiştir. (2)
Fikri yapısı
Osman Turan, içinde bulunduğu toplumun değerlerine ters düşmeyen, ekmeğini yediği millete vefalı, onun değer ve menfaatlerini, ideallerini en üst noktaya kadar çıkarmayı gaye edinen ve bu uğurda ömrünün sonuna kadar kalem oynatan bir mütefekkirdir. Onun için bütün araştırmalarını Türklerin tarih sahnesine çıkışı, Orta Asya'dan Anadolu'ya gelişi, kurduğu devletler ve medeniyeti üzerine yoğunlaştırmıştır. Onun "Türklerin Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi" bu sahada yazılan ilk ve tek eserdir. Burada Türk milletinin mensup olduğu kültürü araştırarak Hunlardan beri var ola gelen cihana yön verme mefkûresini, Türklerin İslam dinini kabulünden sonra da nasıl cihat emriyle bağdaştırdığını ortaya koyar. Türkün yüksek seciyesini, ahlâkını, sanatını, ekonomik yapısını, varoluş nazariyesini, yönetme kabiliyetini, kutunu ve töresini, kahramanlıklarını, yenilgilerini, zaferlerini ve muahedelerini v.s en ince ayrıntılarına kadar inceleyerek ilim dünyasına tanıtır. Selçuklu Tarihi üzerine kaleme aldığı eserleri ise yine bu sahada tektir ve kendinden sonra gelen araştırmacılara kaynaklık etmektedir. İleri sürdüğü tarih tezi ile birçok fikri çürütmektedir. Arap tarihçileri Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti'nin müsaadesiyle kurulduğunu belirtirken o hem Arap, hem Bizans ve hem de Süryani kaynaklarına başvurarak Anadolu'da yükselen Türk Devleti'nin büyük Selçuklu Devleti'nin engellemelerine rağmen kurulduğunu, varlık sahnesine çıktığını belirtmektedir. (3)
Başlıca gayesi, Türk Kültür ve Medeniyetini araştırmak ve Türk milletini medeniyet ve ilim çevresinde hak ettiği mevkii oturtmak olan Osman Turan 1972'de "Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi"ni yazarak Türk tarihin bilinmeyen birçok yönleri gün yüzüne çıkarmıştır. Artukluları, Mengüceklileri, Danişmenlileri ve Sökmen oğulları, Dilmaçoğullarının siyasi, ekonomik ve kültürel varlıklarını inceler. Yazar, Saltuk iline gelmiş Oğuzların Bayburt tekfuruyla ilişkilerini, savaşlarını ve yaşayışlarını anlatır. Saltuk iline sonradan gelen ve Dede Korkut hikâyelerinin canlı bir şekilde günümüze kadar gelmelerine vesile olan Oğuz boylarının yaşayışlarını, İslam anlayışını, Orta Asya'dan getirdikleri dini ve kültürel özelliklerini, Battal Gazi'nin menkıbeleri ile sık sık karıştırılan Danişmend Gazi'nin fetihlerini, iki toplum arasındaki kültürel ve dini yaşayış farklılıklarını ortaya koyar.(4) Bunun yanı sıra Doğu ve Güney doğu Anadolu'da yaşayan küçük Türk boylarını, dini akımları, Arap ve Kürt aşiretlerinin yaşayışlarını da incelemeye tabi tutar. Kitabın sonunda bu hanedanlara ait birer soy kütüğü, yer ve şahıs adlarını ihtiva eden bir de indesk bulunur.
17 Ocak 1978'de vefat eden Osman Turan'ı rahmet ve minnetle anıyor, Allah'ın yarlıgadığı kulları arasında yer almasını niyaz ediyoruz. Unutmamak ve unutturmamak dileğiyle s
Dipnot:
1)Koca, Salim Prof Dr., "Selçuklu Devri Türk Tarihçisi, Fikir ve Siyaset adamı olarak Osman Turan", Türk Yurdu Dergisi, Sayı 281, s.204 v.d,Ocak 2011/ANK
2) Altay Köymen, çok bilgi. Com "Osman Turan"
3) Turan,Osman Prof Dr., Selçuklular Zamanında Türkiye, s.45 v.d, s.80 v.d,Turan Neşriyat, 1971/İST)
4) Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk devletleri, s.66 v.d.Ötüken Neşriyat, 2005/İST. 6. Baskı, Birinci baskısı: 1973, Turan Neşriyat