Misvak; Kuzey Afrika, Sudan, Arap yarımadası, İran ve Hindistan’ın bazı bölgelerinde yetişen 1-2 mt yükseklikte, tüysüz ve dikensiz bir çalı veya ağaççık biçimindeki erak bitkisinden elde edilir. Yaprakları 3-7 cm. uzunlukta, karşılıklı, çıplak ve derimsi görünüşlüdür. Çiçekleri dört parçalı, yeşilimsi sarı renkli ve küçük, meyvesi nohuttan biraz ufak, küremsi, üzüm salkımı şeklinde ve kırmızı renklidir; olgunlaştıkça rengi siyahlaşır. Misvak genellikle parmak kalınlığında gümüşümsü esmer renkli çubuklar halindedir. Kök çubuğu açık kahve renginde, tadı tere otu lezzetindedir. Ebül Hayr el İşbili erakın hayvanların otladığı en güzel bitki olduğunu, süte güzel koku ve tat verdiğini; merd, kebas, berir, berm, hedal gibi çeşitlerinin bulunduğunu belirtir. (Umdetüṭ ṭabib, I, 53)
Misvak, dişleri güçlendirir, Misvak, dişlerin çürümesini önler, Misvak, lekelere karşı etkilidir, Misvak, dişlerin parlamasını sağlar, Misvak antiseptik özelliğe sahiptir, Misvak, diş etlerini sıkılaştırır, Misvak, ağız içi asit salgısını dengeler, Misvak iltihap kurutucutur, Misvak, kanamayı durdurur, Misvak beyazlatıcı özelliğe sahip etilamin, trimetilamin, florid, alkaloid, silis, saponin, kalsiyum, fosfor, magnezyum, potasyum, sodyum, sülfür, kükürt dioksit, tannik asit, benzil nitrat, sitasterol vb. maddeler içerir. Bu maddelerin diş ve ağız sağlığı yanında vücudun diğer organları üzerinde de olumlu etkiler yapar.
Erak bitkisinin çekirdeğinden elde edilen yağ romatizma ağrılarına karşı iyi gelir. Bu bitkinin yaprak ve meyvelerinin kuvvet verici, ateş düşürücü ve yatıştırıcı, öksürük kesici, nefes ve ses açıcı, hafızayı ve gözü güçlendirici, gaz söktürücü ve idrar arttırıcı özelliği de vardır. Misvak şu şekilde hazırlanmaktadır: Misvak erak bitkisinden odluğu gibi zeytin ağacından da elde edilebilir. Çubuğun bir ucundan kabuk 1-2 cm uzunlukta soyulur. Bu kısım bir süre suda bırakılarak yumuşatılır. Daha sonra hafifçe dövülerek uç kısımdaki lifler meydana çıkarılır. Gerektiğinde bu lifler keskin bir bıçakla bölünüp daha yumuşak bir fırça elde edilebilir. Misvak kullanımında hem liflerin sürtünmesiyle dişler temizlenmekte, hem misvakta bulunan kimyasal birleşiklerin antiseptik ve temizleyici özellikleri etkili olmaktadır. Bu sebeple liflerin uçları her gün ince bir kıymık şeklinde alınarak yaklaşık haftada bir fırça kısmı yenilenmelidir.
Muaz b. Cebel radıyallahu anh bir gün bir zeytin ağacına rastlar. Ondan bir parça dal kopararak dişlerini fırçalar ve sonra şöyle der: "Ben Peygamber Efendimizi şöyle derken işittim: Zeytin misvakı ne hoş bir misvaktır. O benim ve benden önce geçen peygamberlerin misvakidir." (Kurtubi, XX, 110)
Ebu Hüreyre radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: "Ümmetimi (veya insanları) zora sokmaktan endişe etmeseydim, onlara her namaz vaktinde misvakla dişlerini temizlemelerini emrederdim." Hüzeyfe radıyallahu anh şöyle dedi: Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem uykudan uyanınca misvakla dişlerini temizlerdi. Hz. Aişe radıyallahu anha şöyle dedi: Biz Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in misvakını ve abdest suyunu akşamdan hazırlardık. Allah onu, gecenin dilediği saatinde uyandırırdı. Hz. Peygamber uyanınca hemen misvakla dişlerini temizler, abdest alır ve namaz kılardı. Enes radıyallahu anh den rivayet edildiğine göre Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: "Misvak kullanma hakkında size pek çok tavsiyede bulundum." Şüreyh İbni Hani şöyle dedi: Hz. Aişe ye; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem evine girdiği zaman ilk önce ne yapardı? diye sordum. "Dişlerini misvaklardı" dedi. Ebu Musa radıyallahu anh şöyle dedi: Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yanına girdim. Misvağın ucu ağzındaydı. Aişe radıyallahu anha dan rivayet edildiğine göre Resuli Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: "Misvak kullanmak ağzın temiz kalmasına ve Rabbın razı olmasına sebeptir."
Misvak, diş ve ağız temizliğinde kullanılan yumuşak lifli erak ağacının çubuklarına denir. Hadislerde geçtiği şekliyle sivak kelimesi de aynı anlama gelmektedir. Sivak ayrıca fiil olarak dişleri oğuşturmak, yani fırçalamak manasında da kullanılır. Genellikle serçe parmak kalınlığında ve bir karış uzunluğunda olan misvak, ağız sağlığı, diş bakımı ve temizliği için diş fırçası ve macunu yerine kullanılan bir araçtır. Misvakın kendisinden elde edildiği ağaç bizim memleketimizde yetişmemektedir. Bu sebeple de misvak kullanımı ile ilgili Hz. Peygamber'in tavsiyelerini, ağız ve diş temizliği tavsiyesi olarak değerlendirmek, bu iş için illâ da misvak bulmak gerekir gibi bir zorlama yoruma gitmek doğru değildir. Bulabilenler onu kullanırlar, bulamayanlar da uygun diş fırçası ve macunu kullanmak suretiyle gerekli temizliği yaparlar. Kaynaklarda işaret edildiği gibi, misvak veya fırça bulamayan ya da yanında olmayanlar parmaklarıyla da olsa diş temizliğini yapmalıdırlar. Tabii ki parmakla yapılacak temizlik, geçici bir temizliktir.
Birinci hadiste, Sevgili Peygamberimiz in ağız ve diş sağlığına verdiği önemi, "Eğer zora sokacağım endişesi olmasaydı ümmetime her namaz için misvak kullanmayı emrederdim" buyurmasından anlamaktayız. Tirmizi nin on yedi sahabinin rivayet ettiğini bildirdiği bu hadis, günde birkaç kez misvak kullanmayı veya dişleri fırçalamayı öngörmektedir. Memleketimizde çoğunlukla yemeklerden sonra ve namaz için abdest alırken dişler fırçalanır. İkinci ve üçüncü hadislerden Resuli Ekrem Efendimizin geceleyin uykudan uyanınca da dişlerini misvakladığını öğreniyoruz. Dördüncü hadisten, diş temizliği konusunda Resuli Ekrem Efendimizin, ümmetini çok fazla ikaz ettiğini, beşinci hadisten de eve geldiğinde ilk yaptığı işin misvak kullanmak olduğunu öğreniyoruz. Buna altıncı rivayette, Ebu Musa el Eş ari hazretlerinin müşahedesi de eklenince namaz vakitlerine bağlı olmaksızın Efendimizin gerçekten sık sık misvak kullandığı ortaya çıkıyor. Yedinci hadiste ise, misvak kullanma tavsiye ve uygulamasının temelinde yatan iki önemli nokta ortaya konulmaktadır: Ağzın temiz kalması ve Rabbın razı olması...
Bu ve benzeri rivayetlerden hareketle misvak kullanmayı İslâm bilginlerinin kimisi namazın, kimisi abdestin, Ebu Hanife gibi kimileri de dinin sünneti kabul etmişlerdir. Her üç görüşün de delilleri bulunmaktadır. Ancak misvakın bütün peygamberlerin sünnetleri arasında bulunması ve ayrıca biraz sonra gelecek hadislerde görüleceği gibi fıtri özelliklerden olması dolayısıyla "Dinin sünnetidir" görüşü daha isabetli gözükmektedir. Bu sebeple abdest alırken, namaza başlarken, Kur'an okuyacakken, uykudan uyanınca, ağız kokusu hissedilince, yemeklerden sonra, cuma ve bayram namazlarına giderken misvak kullanmak uygun görülmüştür. Bu güzel adet Hz. Peygamber'in hem sözlü tavsiyeleri hem de fiili uygulamaları ile sabittir. Öte yandan, İbni Mace nin rivayet ettiği bir hadisten (Taharet 7) öğrendiğimize göre Cebrail Aleyhisselam tıpkı komşu hakları konusu gibi misvak kullanmayı da Hz. Peygamber'e ısrarla tavsiye etmiştir. Ağız ve diş sağlığının, vücudun genel sağlığı ile yakın alakası vardır. Ayrıca aile içi ve beşeri ilişkilerdeki nezaket, diğer insanları rahatsız etmeme titizliği gibi güzel ve faydalı yönleri dolayısıyla misvak kullanmak veya dişleri fırçalamak, Müslümanların vazgeçemeyeceği faziletlerdendir. Bu güzel alışkanlığın çocuklara kazandırılması, hiç şüphesiz öncelikle anne babalara ve eğitim öğretim kurumlarına düşmektedir.