Ilgın Şeker Fabrikası Konya ili sınırları içerisinde olan dört şeker fabrikasından biridir. Bölge için önemleri tartışılmaz derecede faydalıdır. Ilıman kuşak bitkisi olan şeker pancarı, Türkiye ve dolayısıyla bölge için gerek şeker ve yan ürünlerinin üretimi gerekse diğer sektörlere katkısından dolayı önemli bir tarım ürünüdür. Ilgın Şeker Fabrikası'nın temeli 10 Ekim 1976'da atıldı ve 28 Aralık 1982’de işletmeye açılıştır. Konya'nın Ilgın ilçesinde günde 6 bin ton pancar işleme kapasitesiyle kurulan bu şeker fabrikası bölgede şeker pancarı ekimi yanında diğer sektörlerinde gelişmesine neden olmuş, yöreye 39 yıldır önemli katkılar sağlamıştır. Bu kampanya döneminde Ereğli şeker fabrikası da 32. Kampanya yılını gerçekleştirmiştir.
Özelleştirme ile ilgili gelişmelere kısaca bir göz atacak olursak gelişmeler kısaca aşağıdaki gibi olduğu görülmektedir. Ilgın ve Ereğli şeker fabrikaları için bu süreç devam etmektedir.
“Özelleştirme Yüksek Kurulunun 02/06/2003 tarih, 2003/35 ve 27/06/2003 tarih 2003/40 sayılı Kararları ile; Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.'nin küçültülmesi amacıyla, şirketin faaliyeti ve kullanımı ile doğrudan ilgisi olmayan işletme dışı atıl durumdaki varlıklarının satılması ve bu işlemlerin yerine getirilmesi hususunda Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.'nin yetkili kılınması kararlaştırılmıştır. Bu doğrultuda Türkşeker Yönetim Kurulu'nca 12/06/2003 tarihinde söz konusu ihtiyaç fazlası arazilerin ihale yoluyla satışına karar verilmiştir. Söz konusu varlıklar, Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararları ve 233 sayılı KHK hükümleri doğrultusunda, Türkşeker Yönetim Kurulu'nca alınan kararlar ile düzenlenen ihaleler sonucunda satışa sunulmaktadır.
Sümer Holding A.Ş.'ye devredilen Bor, Ereğli ve Ilgın Şeker Fabrikaları ile ilgili olarak yürütmenin durdurulması istemi ile açılan davada, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun 05/04/2007 tarih ve YD. İtiraz No: 2007/87 sayılı yürütmenin durdurulması kararı gereğinin yerine getirilmesini teminen Özelleştirme Yüksek Kurulunun 18/09/2007 tarih ve 2007/54 sayılı kararı ile Bor, Ereğli ve Ilgın Şeker Fabrikalarının (Tüm çalışanları ile birlikte) eski statüsüne iade edilerek Türkşeker'e bağlanmasını kararlaştırmıştır.
Özelleştirme İdare Başkanlığı’nın ( İdare ) 17/06/2008 tarihli ve 4539 sayılı yazısına istinaden; Kurulumuzun 08/10/2007 tarih ve 2007/57 sayılı kararı ile Hazineye ait kamu hisseleri özelleştirme programına alınan ve yine Kurulumuzun 10/3/2008 tarih ve 2008/16 sayılı Kararı ile Sümer Holding A.Ş. ye ait iştirak hissesi bedelsiz olarak İdare’ye devredilmiş olan Türkiye Şeker Farikaları A.Ş. (Türkşeker A.Ş.)’ye ait varlıkların özelleştirilmesini teminen; Türkşeker A.Ş. nin özelleştirilmesi çalışmalarında hazırlanan ve Kurulumuzca uygun bulunan Strateji Raporu ve bu rapora ilave “Ek Strateji Raporu”nda yer alan değerlendirme ve öneriler de dikkate alınarak; Türkşeker A.Ş.ye ait şeker fabrikalarının coğrafi bazlı portföy grupları halinde özelleştirilmesine, Portföy D’de yer alan Bor, Ereğli, ve Ilgın Şeker Fabrikalarının da bu karar içerisinde yer aldığı görülmektedir.
Türk Şeker A.Ş’nin 18/08/2011 tarihli 2011/67 nolu kararı gereğince özelleştirme işlemlerinin 31/12/2014 tarihine kadar tamamlanması idi. Türkşeker A.Ş. Özelleştirme Yüksek Kurulunca Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ( İdare)‘nin 02/10/2014 tarihli ve 6910 sayılı yazısı dikkate alınarak; Kurulumuzun 20/12/2000 tarih ve 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına, 12/08/2008 tarih ve 2008/50 kararı ile de özelleştirme programına alınan Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. nin, özelleştirme işlemlerinin 31/12/2014 tarihinden itibaren 2 (İki) yıl uzatılmasına karar verilmiştir. Daha sonra Türk Şeker A.Ş. Özelleştirme işlemlerinin 31/12/2018 tarihine kadar tamamlanması (21.11.2016 tarih ve Karar No : 2016/67).
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin 14 Fabrikasının Özelleştirilmesi işlemleri 20/02/2018 tarihinde T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 14 fabrikanın (Afyon, Alpullu, Bor, Burdur, Çorum, Elbistan, Erzincan, Erzurum, Ilgın, Kastamonu, Kırşehir, Muş, Turhal ve Yozgat Şeker Fabrikaları) özelleştirilmesi için ihale süreci başlatılmış; ihale ilanı 21/02/2018 tarih ve 30339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Bu kapsamda Kastamonu Şeker Fabrikası dışında (alıcı çıkmadığı için); Afyon, Alpullu, Bor, Burdur, Çorum, Elbistan, Erzincan, Erzurum, Ilgın, Kırşehir, Muş, Turhal ve Yozgat Şeker Fabrikaları’nın pazarlık görüşmeleri tamamlanmış, satışlara ilişkin ÖYK kararları çıkmıştır. Bu fabrikalardan 10 adetinin (Afyon, Alpullu, Bor, Çorum, Elbistan, Erzincan, Erzurum, Kırşehir, Muş, Turhal) devir işlemleri tamamlanmış, Burdur, Yozgat ve Ilgın Şeker fabrikalarının satışı ise 25/12/2018 tarihli ve 505 sayılı Cumhurbaşkanılığı kararı ile iptal edilmiştir.
Türk Şeker A.Ş. Özelleştirme işlemlerinin 31/12/2023 tarihine kadar tamamlanması ile ilgili: 17/01/2018 tarih ve 2018/07 Nolu Kararı ile Türkşeker A.Ş. Özelleştirme Yüksek Kurulunca Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ( İdare) ‘ nin 28/12/2018 tarih ve 96603 sayılı yazısı dikkate alınarak;Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. nin, özelleştirme işlemlerinin 31/12/2018 tarihinden itibaren 5 (beş) yıl uzatılmasına karar verilmiştir.”
Şeker üretimi; Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı'na göre, 2020- 2021 pazarlama yılı ülke toplam A şeker kotası 2 milyon 700 bin ton olarak tespit edilirken, pancar şekeri A kotası 2 milyon 632 bin 500 ton, B kotası ise bu rakamın yüzde 5'i oranında 131 bin 625 ton açıklanmıştır. Nişasta bazlı şeker (NBŞ) kotası ülke toplam A kotasının yüzde 2,5'i oranında 67 bin 500 ton olarak tespit edilmiştir.
“Türkşeker, 2020-2021 kampanya döneminde tahsis edilen 935 bin ton şekerin tamamının üretildiğini ve 127 bin ton da ihraç amaçlı C şekeri üretildiğini açıkladı. Kamunun elinde kalan şeker fabrikaları arasında en verimli ve karlı şeker fabrikalarının başında gelen, temeli 1976 yılında merhum Prof. Dr. Necmettin Erbakan tarafından atılan Ilgın Şeker Fabrikası'nda 2020-2021 kampanya döneminde 125.000 ton şeker üretilmiştir. Ilgın şeker fabrikasında özelleştirme ve diğer nedenlerle yatırımsızlıktan dolayı zorunlu olarak üretim bu yıl kampanya sonlandırılmadan durduruldu.
“Türkşeker tarafından bu yıl üretilen 1 milyon 62 bin ton şekerin 125 bin tonunun ise Ilgın Şeker Fabrikası'nda üretildiği bildirilmiştir. Türkşeker tarafından yapılan açıklamada, 28 Ocak'ta şiddetli fırtınanın etkisiyle Ilgın Şeker Fabrikası'nda kireç ocağı kulesinin zarar gördüğü belirtilerek, "Söz konusu hasar fabrikanın bakım ve onarımla ilgili bir eksikliğinden değil zaman zaman hızı 110 km/saati bulan şiddetli rüzgârdan kaynaklandığı açıklanmıştır. Bu nedenle Ilgın şeker fabrikasında bu bakımdan dolayı bir sıkıntı yaşanmış olması muhtemeldir. Türkşeker A.Ş. Genel Müdürlüğünce yapılan açıklamada; Ilgın Şeker Fabrikası'nın 2020-2021 yılı kampanya döneminde 140 gün aralıksız üretim yaptığı, yeni kampanya döneminde de üretimin devam edeceği kaydedildi. Ayrıca Ilgın Şeker Fabrikası'nın bulunduğu lokasyonun Türkiye'nin en fazla pancar üretiminin yapıldığı bölgelerden biri olduğu anımsatılarak, üretilen pancarın fazla olması nedeniyle her yıl komşu fabrikalara Ilgın Fabrikası'ndan pancar nakli yapıldığı ifade edildi. Türkşeker açıklamasında; Yerinde yapılan teknik inceleme neticesinde iş sağlığı ve güvenliği açısından kampanya süresinin öngörülenden 10-15 gün erken bitirilmesi kararlaştırılmıştır. İlgili tarihte pancarın yüzde 90'ı işlenmiş olup, işlenmeyen pancar ise herhangi bir çürüme olmaksızın diğer fabrikalara nakledilmiştir" denilmektedir.”
Basında teknolojinin eski olduğu gündeme getirilmektedir. Konu uzmanlarına göre kireç ocaklarının teknolojisi benzerdir, yeni teknoloji veya eski teknolojisi yoktur. Bu tesisler her yıl diğer aksamlar gibi bakımdan geçirilir.
Kireç ocağı ve kireç üretimi: Arıtımda kullanılan kireç, fabrika sahasındaki kireç ocaklarında üretilir. Dikey bir silindir şeklinde olan kireç ocağına üstten kireç taşı ve kok karışımı verilir. Kireç ocakları üstten dolgu maddesi yani kireç taşı ve kok karışımı ile beslenir. Otomatik doldurma tertibatı, daha önceden dolgu maddesi ile homojen olarak doldurulan vagonlarla muntazam bir besleme sağlar. Ocak içinde yanan kok, kireç taşını 1000-1100 ºC’ye ısıtarak, kireç ve karbondioksite ayrışmasını sağlar. Kireç ocağında yanmanın iyi olabilmesi için dolgu maddesinin ocağa rastgele dökülmemesi gerekmektedir. Eğer dolgu maddesi ocak ağzının bir tarafından dökülürse, dökülen tarafa küçük, karşı tarafa ise büyük parçalar yığılır. Böyle bir ocak yakıldığında farklı yanma bölgeleri ve hava çekişi meydana gelir. Kireç su ile söndürülerek, şerbet arıtımında kullanılmak üzere kireç sütü hazırlanır. Yanma için gerekli hava ocağa alttan girer, reaksiyonlar sırasında oluşan CO2 diğer gazlarla beraber bir CO2 pompasıyla ocağın üst bölümünden dışarı alınır. Daha sonra bu gaz temizlenir ve şeker fabrikasyonunda kullanılır.
Bu kireç ocakları içerisinde sıcaklığın 1000- 1100 santigrat dereceye çıktığı, fabrikanın kapasitesine uygun ihtiyaca göre 20 metreden daha fazla yükseklikte olan içinde kireç taşı ve kok kömürü yakılan tesislerdir. Her kampanya dönemi sonunda, revizyon döneminde bakımı yapılarak, tuğlaların bakımı veya yenilenmesi yapılarak yeni kampanya dönemine hazırlanır. Bir Atasözümüzde “Hayvanı gösteren tımardır” denilmektedir. Bu Atasözümüzde olduğu gibi İyi bir revizyon, iyi bir bakım iyi yapılmalıdır. Bakımı ve kullanımı da ustalık isteyen tesislerdir. Yaşanılan böyle durumlarla karşılaşılınca acaba bakımların iyi yapılmadığı veya doğru besleme yapılmadığı gibi sorular akla gelmektedir. Yaşanmasa daha iyiydi, yine de şükredilmeli ki son günlerde bu ocak çökme olmuş, daha erken yaşanılmış olsa daha büyük kayıplar yaşanırdı. Bundan ders çıkarılmalıdır.
Türkşeker elindeki fabrikaları düşünce ve karar değişmez ise yukarda belirtildiği gibi 2023 yılına kadar özelleştirmesi kararı vardır. Bu nedenle idari, teknik ve deneyimli çalışanlar bakımından iyi bir durumda olmadığını konu uzmanları belirtmektedirler. Bakımlar ihaleyle özel firmalara yaptırılmakta, işte kazanç durumu dikkate alınınca sağlıklı bakım yapılıp yapılmadığı da tartışılır hale gelmektedir. Çünkü bazı işler ustalık ve tecrübeli elemanlara ihtiyaç duymaktadır. Sağlıklı bir kampanya dönemi için revizyon ve bakım işleri çok önemlidir.
Türkşeker A.Ş. Özelleştirme Yüksek Kurulu Özelleştirme İdaresince,Türkşekerin elindeki fabrikaların 2023 yılına kadar özelleştirme düşüncesi ve kararı değişmez ise bu husustaki belirsizlikler giderilmeli özelleştirilecek ise pancar ekicisi olan koopertiflere bir an önce devredilmelidir. Ülkemiz ile aynı iklim kuşağındaki AB ülkelerinden şeker pancarı tarımı ve şeker üretiminde lider konumda olan Fransa(%80.6), Almanya(%78.2), Polonya(%74.0), Hollanda(%100) ve Avusturya (%71.4) gibi ülkeler AB içerisinde kooperatifler toplam şeker üretiminde yaklaşık %75 paya sahiptirler. ABD‘de ise bu oran %100'dür. Dayanışmanın önemini belirten başka bir Atasözümüz “Çok karınca deveyi öldürür” demektedir. Kooperatifler küçük birikimleri değerlendiren büyük işleri yapabilecek gücü olan Konya Şeker örneğinde olduğu gibi önemli kuruluşlardır.
Özelleştirme bedelinin Kooperatiflerin gücünü aşması durumlarında özelleştirmede 5 yıl şartı yerine fabrikaların ömürlerine göre belirlenecek sürede mevcut haliyle çalışmaları sağlanmalı ve yörelerine hizmete devam etmelidirler.
Ülkemizde şeker pancarı veriminin arttırılmasına yönelik milli ıslah çalışmalarının yetersizliği ve fabrikaların özelleştirme amacıyla yeterli bakımlarının yapılamaması gelecekte ülkemizi hem şeker hem de yan ürünlerinde dışa bağımlılığına neden olacaktır. Şeker pancarı tarımının diğer sektörlere olan katkısı da düşünüldüğünde sürdürülebilirliğinin sağlanması büyük bir önem taşımaktadır.
Ilgın ve benzer fabrikaların aynı akıbeti yaşamaması için Ilgın Şeker Fabrikası'na sahip çıkılmalı, belirsizlikler kısa zamanda giderilerek önümüzdeki yıllarda bölgeye hizmete devam ettirilmelidir. Ümit ederiz ki bu eksiklikler tamamlanarak önümüzdeki kampanya dönemine hazır hale getirilmiş olur. Eksiklerinin giderilip faaliyete geçtiğini ve Ilgın şeker fabrikasının yöreye hizmete devam ettiğini hep birlikte görmek ümidiyle sağlıklı ve hoşça kalınız.
