Günümüzde hemen hemen her kıtada yetiştirilen Ayçiçeğinin tarihi oldukça eskidir. Muhteşem güzelliğiyle bahçelerimizi süsleyen, çerez tabaklarında olan ve yağı ile sofralarımızın vazgeçilmezlerinden olan altın sarısı çiçekleriyle oldukça popüler bir bitki olan ayçiçeği genel olarak gıda sektöründe kullanılmaktadır. Ayçiçeğin her bir tablası (çiçeği) 1.000 e yakın tohum üretmektedir. Bu tohumlar yağ sanayisinde ve farklı amaçlarla kullanılmaktadır.
Ayçiçeği bitkisinin Özellikleri:
- Ayçiçeği sapları çok güçlü bir bitkidir, boyu genelde 2m (1 ile 5 metre arasında) uzamaktadır
- Odunsu bir yapısı bulunan ayçiçeğinin yaprakları ince tüyler ile kaplıdır.
- Kökleri saçak şeklinde olan bitkinin kök sistemi saplarına istinaden pek güçlü değildir.
- Ayçiçeğinin dal sayısı yetişme koşullarına, türüne ve yapılan bakıma göre değişiklik göstermektedir.
- Süs bitkisi, çerezlik ve yağlık çeşitleri vardır.
- Farklı amaçlar için kullanılan bir bitkidir.
- Ayçiçeği genel olarak ılık iklimleri sevmektedir. Çok sıcak ve soğuk iklimlerde gelişmesi oldukça yavaştır.
Ayçiçeği bitkisine günebakan da denilmektedir. Ayçiçekleri büyürken Güneşi takip etmek için tablalarını güneşe çevirirler. Bunun en önemli sebebi ise sabah sıcaklığının daha fazla arı çekmesi ile bitkiler verimlerini artırırlar.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de ayçiçeği ekim alanları artış göstermektedir. Ekim alanı artışına paralel olarak üretimde artmaktadır. Ancak son yıllarda görülen kuraklık ve sıcaklık artışı verimde azalmaya sebep olmaktadır.
Bu yıl ayçiçeği tarlaları yüksek sıcaklıktan ve kuraklık başta Trakya Bölgesi olmak üzere çok yerde bitkilerde zarar görülmektedir. Bu durum çiftçilerimizi mağdur ettiği gibi ülkemizin de ayçiçeği ithalatını artıracaktır.
Yurt genelinde etkili olan kuraklık ve aşırı sıcaklar tarım sektörünü önemli oranda etkilemeye başladığından Adana’da ayçiçeği tarlalarında hasat geçen yıllara göre 10 gün erken başlamıştır. Ayçiçeğinden kuraklık ve yüksek sıcaklık nedeniyle rekolte de düşme görülmektedir.
“Ticaret Bakanlığı Ayçiçek ürünü hasadı başlarken 06 Ağustos 2024 tarihinde önemli bir karar almıştır. Yağlık ayçiçeği tohumu ve ham Ayçiçek yağı için 2025 yılı tarife kontenjanı uygulaması yeniden belirlendi. Yapılan açıklamada "Ticaret Bakanlığımız tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, yağlık ayçiçeği tohumunda 2025 yılı başında oluşacak ihtiyacın yerli üretimle karşılanamayan kısmı için, çiftçimizin zarar görmeyeceği ve yerli ürünün iç piyasada en iyi şekilde değerlendirilmesini sağlayacak şekilde tedarik edilebilmesi amacıyla gerekli düzenleme yapılmıştır" denilmiştir.
Buna göre 1 Temmuz-30 Kasım 2024 tarihleri arasında yerli ayçiçeği tohumu alımı yapan firmalara tahsis edilmek üzere 1 milyon ton yağlık ayçiçeği tohumu ithalatında yüzde 8, veya bunun karşılığı 400 bin ton ham ayçiçeği yağı ithalatında yüzde 20 gümrük vergili tarife kontenjanı açıldı. Bakanlıktan yapılan açıklamada şu ifadelere yer verildi:
"Bilindiği üzere, piyasaların doğru yönlendirilerek spekülatif fiyatların önlenmesi, temel gıda ürünlerinde arz güvenliğinin sağlanması ve ülke ihtiyacının yerli üretimin teşviki yoluyla karşılanabilmesi amacıyla üretici ve tüketici refahı birlikte değerlendirilmekte ve başta Tarım ve Orman Bakanlığı olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar ile koordineli olarak Ticaret Bakanlığımız tarafından ticaret politikalarının tüm araçları kullanılarak gerekli tedbirler zamanlıca alınmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizde rekolte ve verimin düşmesine yol açan olumsuz iklim şartlarının yanı sıra, bölgesel ve küresel gelişmelerin etkisiyle üretimi tüm dünyada olumsuz yönde etkilenen yağlık ayçiçeği tohumunda ve ayçiçeği yağında arz talep dengesinin sağlanması ve aynı zamanda yağlık ayçiçeği tohumu üretiminin artırılması açısından, çiftçimizin teşvik edilerek gözetilmesini teminen Tarım ve Orman Bakanlığı ile istişare içerisinde konu tarafımızca yakinen takip edilmekte ve gerekli tedbirler alınmaktadır” denilmiştir.
Böylelikle, ülkemiz ihtiyaçlarını karşılamak üzere sınırlı bir miktar için açılan söz konusu tarife kontenjanı ile çiftçilerimizin bu yılki ürününün piyasada en iyi şekilde yer bulması, bu yolla 2025-2026 sezonu için ekim motivasyonunun artırılması ve iç piyasa ihtiyacının ayçiçeği yağında oluşabilecek spekülatif fiyat hareketlerine karşı tüketiciyi koruyacak şekilde karşılanması hedeflenmektedir.
Ticaret Bakanlığımız, başta Tarım ve Orman Bakanlığı ile birlikte hareket ederek piyasada oluşan arz, talep ve fiyat düzeyini yakından takip edip, gerekli düzenlemeleri zamanında hayata geçirmeye devam edecektir."
Birçok tarım ürününde olduğu gibi genel olarak Türkiye’de rafine Ayçiçek yağı fiyatı da dünya birim fiyatının üzerinde seyretmektedir. 6.8.2024 tarihli Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü Günlük Piyasa Ve Borsa Fiyatları Bülteninde Ayçiçeği çekirdeğinin 693 dolar/ton olarak verilmiştir. Ülkemizde yağ açığı olduğundan Ayçiçeği çekirdeği ve yağı ithal etmekteyiz, bunun önlenmesi için kurağa ve hastalıklara dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi ve ekim alanlarının artırılması gerekmektedir.
Bölgemiz ve ilimiz kullanım özellikleri çeşitli olan Ayçiçeği bitkisinin yetiştirilmesi için uygundur. Birçok ürüne göre yetiştirilme süresi kısa ve kolay, daha az su tüketen, mekanizasyona uygun bir bitkidir. Bu özelliği avantaj olarak değerlendirilmeli ve küçük işletmelerin de korunması bakımından üretici desteklenmeye devam edilmelidir.
Dünyada ayçiçeği tohumu fiyatı 546-597 dolar/ton ve ayçiçeği yağı fiyatı ise 1119- 17784 dolar/ton arasında değişmektedir (2022-2023 üretim sezonu). Aynı sezonda Türkiye 993.370 ton tohum, 190.712 ton ham yağ, 495.244 ton rafine yağ ve 910.231 ton küspe ithal etmiştir. Bu sezon 70.042 ton tohum, 396.953 ton ham yağ, 742.500 ton rafine yağ ve 79.753 ton küspe ihraç etmiştir. Görüldüğü gibi ithal ettiğimiz ham yağ miktarının yaklaşık iki katı kadarını ihraç etmişiz. Rafine yağda ise ithal edilen miktarın 1.5 katı kadar ihraç edilmiştir. Türkiye ayçiçeği ürünleri ithalatına toplam 3.944.071.000 dolar ödemiş ve aynı dönemde ihracattan da 1.831.311.000 dolar gelir elde edilmiştir. Görüldüğü gibi ayçiçeği ekimine ve ürünlerine ihtiyaç talebimiz vardır.
Geçmiş yıllarda bir kilogram buğday fiyatının 2.2 katı bir kilogram ayçiçeği fiyatı olarak belirlenmekteydi. Bu parite son yıllarda bozulmuştur, bozulan bu parite dengesi yeniden sağlanmalıdır. İthalat ve buğday fiyatlarının baskılanması ülkemizde ayçiçeği fiyatının da düşük seyretmesine sebep olmuştur. Birim fiyat belirlenirken dış fiyatlar değil üretim maliyetlerindeki artışlar dikkate alınmalıdır. Bu yıl Ayçiçeği üreticileri bir kilosunun fiyatını 22 liranın üzerinde olması beklenmektedir.