Türkiye Şeker A.Ş. 2016 yılı sektör raporuna göre Dünyada şeker üretiminin 2016/17 döneminde 168,334 milyon ton ve  şeker tüketiminin ise bir 174,203 milyon ton olması beklenmektedir.  Dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık bulunmamakla birlikte, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışının şeker pancarına kıyasla daha düşük maliyetle üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü nedenleriyle kamıştan elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Bir defa dikimi yapılan şeker kamışından 2-10 defa biçim yapılabilmekte ve 100 kg kamıştan yaklaşık olarak 10 kg şeker elde edilebilmektedir. Brezilya, Hindistan, Meksika, Pakistan, Tayland ve Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan şeker üretmektedir. ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan ve üzerinde bulunulan coğrafya gereği ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler sadece pancardan şeker üretmektedirler. Ülkemizde genelde birkaç bölge hariç dört yıllık bir münavebe ile şeker pancarı tarımı yapılmaktadır. 

Ülkemizde tarım ve sanayinin entegrasyonu ve kalkınmamızda ki en güzel örneklerinden biri olan şeker sektörü, 1923 den bu yana bazı önemli değişimler geçirmiştir. Ülkenin kalkınmasında sağladığı katkılarıyla ülkemiz için vazgeçilmez bir konuma gelmiş olan bu sektöre ait fabrikalar özelleştirme aşamasına gelmiştir. 2000'li yılların başından bu yana  zaman zaman gündeme gelen Şeker Fabrikalarının özelleştirmesi için teşebbüsler olmuş ve günümüzde de devam etmektedir.

Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 20 Aralık 2000 tarih, 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına alınmıştır. Türkşeker’in Bağlı Ortaklığı durumundaki Kütahya ve Adapazarı Şeker Fabrikaları ile iştiraklerindeki hisselerinin özelleştirme işlemleri 2004 yılında tamamlanmıştır.  Kütahya şeker fabrikası özel bir kuruluşa ve Adapazarı şeker fabrikası ise Adapazarı pancar ekicileri kooperatif ortaklarına satılmıştır.

08/10/2007 tarih, 2007/57 sayılı ÖYK kararı ile Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. deki kamu hisselerinin tamamı özelleştirme programına alınarak ÖİB’ye devredilmiştir. Şeker-İş sendikası 7 Aralık 2007 tarihinde Danıştay 13. Dairesi nezdinde dava açarak Türkşeker’in özelleştirme programına alındığı 2007/57 sayılı ÖYK kararına itiraz etmiştir. Yapılan itiraz talebi reddedilmiş olup, bunun üzerine Sendika tekrar Danıştay İdari Dava Dairelerine başvurarak itirazını yenilemiş ve Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından 12/06/2008 tarihinde, 2007/57 sayılı ÖYK kararı hakkında yürütmeyi durdurma kararı alınmıştır. 

ÖYK(Özelleştirme Yüksek Kurulu) nın 12/08/2008 tarih, 2008/50 sayılı kararı ile Türkşeker, yeniden özelleştirme programına alınarak portföy grupları halinde özelleştirilmesine, Şeker Kurulu tarafından belirlenecek toplam şeker kotası çerçevesinde en az 5 (beş) yıl şeker üretim şartı getirilmesine karar verilmiştir. Türkşeker’in programa alınmasından sonra, ilgili yasal mevzuatlar ve alınan kararlar çerçevesinde; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ve ÖİB’ye danışmanlık hizmeti veren Konsorsiyum üyeleri, Türkşeker tarafından temin edilen bilgi belge ve görüşler doğrultusunda çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Söz konusu çalışmalar kapsamında hazırlanan strateji raporlarında yer alan öneriler de dikkate alınarak oluşturulan ortak görüşler doğrultusunda; Maliye Bakanlığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Rekabet Kurumu’nun olurları ile, portföy grupları oluşturulmuştur.

Coğrafi bazlı portföy grupları;  Portföy A: Kars, Erciş, Ağrı, Muş ve Erzurum,  

Portföy B: Elazığ, Malatya, Erzincan ve Elbistan,  

Portföy C: Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba, 

Portföy D: Bor, Ereğli ve Ilgın,  

Portföy E: Uşak, Alpullu, Burdur, Afyon ve Susurluk 

Portföy F: Eskişehir ve Ankara 

Şeker Fabrikaları şeklinde oluşturulmuştur. 

       Türkiye'de şeker fabrikaları bir amaca yönelik kurulmuş ve sayıları belirli dönemlerde artırılmıştır. Zaman ve ihtiyaç değişmekle birlikte şeker fabrikalarının kuruluş amaçları geçerliğini korumaktadır.  

2000'li yılların başından bu yana  zaman zaman gündeme gelen Şeker Fabrikalarının özelleştirmesi için teşebbüsler olmuştur.

 Özelleştirme İdaresi Başkanlığı:"Türkşeker'in 14 fabrikasının özelleştirilmesi için ihale süreci başlatılmıştır denilen açıklamasında "Afyonkarahisar, Alpullu, Bor, Burdur, Çorum, Elbistan, Erzincan, Erzurum, Ilgın, Kastamonu, Kırşehir, Muş, Turhal ve Yozgat olmak üzere 14 fabrikanın özelleştirilmesi için ihale süreci"in başlatıldığına yer verildi ve birkaç gün sonra 21 Şubat 2018 tarihli Resmi Gazetede İhale ilanı yayınlanmıştır.

Fabrikalarda üretim devamlılığı ve zorunluluğu getirildiği belirtilen açıklamada,

"Mevcut durumda Türkşeker’e pancar temin eden çiftçilerin mevcut kotaları kapsamında pancar üretmeye devam edeceğine değinilen açıklamada, alıcılara mevcut çiftçilerle asgari 5 kampanya dönemi boyunca pancar üretim sözleşmelerini devam ettirme zorunluluğu getirildiğine dikkati çekildi. Açıklamada, bu düzenlemeyle mevcut tüm çiftçilere pancar üretim sözleşmelerini devam ettirme imkanı sağlanacağı vurgulandı."  Daha önce özelleştirilen EBK ve SEK kurumlarının fabrikalarında da böyle bir zorunluluk vardı, ancak bu gün herhalde çoğu amacı dışında kullanılmaktadır, bu husus göz ardı edilmemelidir. 

1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın, 1983'de Bor ve 1985 yılında da Elbistan, 1991 yılında Çorum, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açılmıştır. 2018 yılı itibariyle Afyonkarahisar şeker fabrikası 31 yıllık ve Kırşehir şeker fabrikası ise 17 yıllıktır.  Bu şeker fabrikalarının hepsi aynı yıl yapılıp üretime girmedi, bu şeker fabrikaları kuruluş  tarihlerine göre ve ekonomik ömürlerine göre üretim zorunluluğu getirilmelidir. İşletmeye açılış tarihi itibariyle ekonomik ömürlerine göre en az 10- 25 yıllık gibi bir kampanya mecburiyeti getirilmesi daha uygun olacaktır. Bu nedenle farklı yıllarda üretime başlayan fabrikaların hepsinin aynı 5 yıllık süreyle kampanyalarına devam etmeleri mecburiyetleri doğru bulunmamaktadır.  Bu fabrikalar 5 kampanya dönemi sonunda üretimi durdurur ise ne gibi yaptırım söz konusu kamu oyu bunu bilmelidir, Türkiye'de 5 yıl sonra pancar şekerine ihtiyacımız nasıl karşılanacak tereddütler giderilmelidir. Kullandıkları şeker kotalarının 5 yıl sonra ne olacağı hususunda tereddütler vardır. Henüz ihale şartnamesini görmediğimiz için belki bu hususlarda açıklamalar olabilir. 

Üretim ve dünya piyasalarına göre de ülke içinde pancar şekeri fiyat yönüyle şeker kamışı ve NBŞ'e göre daha yüksek maliyetlidir. İşin doğası gereği bu maliyet farkı piyasada ucuz olana yer verilir ise durum şeker pancarı aleyhine dönecektir. Ülkemizin yıllık şeker ihtiyacının % 90’ı pancar şekeri, % 10’u ise nişasta bazlı şeker ile karşılanmak üzere programlanmaktadır. 2016/2017 kampanya döneminde toplam 2 769 000 ton şeker üretim kotasının 2 504 .000 tonu şeker pancarından ve 265.000 tonu NBŞ' e aittir. Türkiye Şeker pancarı ve nişasta bazlı şeker(NBŞ) fiyatları değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo. Türkiye'de Şeker pancarı şekeri ve nişasta bazlı şeker fiyatları değişim Oranları(%)  

Yıllar

Şeker pancarı şekeri(TL/KG)

Değişim 

Oranı (%)

nişasta bazlı şeker(TL/KG)

Değişim 

Oranı (%)

2011/12

1,93 

8

1,37   -7 

9

2012/13

2,11 

9

1,47

7

2013/14

2,33

10

1,57

7

2014/15 

2,52

8.15

1,74 

11

2015/16

2,70

7.14

1,87 

7

Tabloda da görüldüğü gibi NBŞ fiyatları daha ucuz ancak kullanımında dünyada birçok yönüyle ve özellikle de sağlık açısından, sağlığa zararlı olduğu hususu tartışılmaktadır. Bu nedenle şekerin kullanıldığı bütün gıda maddelerinde kullanılan şekerin orijini görülebilir büyüklükte acilen etiketlerinde yer almalıdır. Böylece etiket üzerinde çok küçük yazılarla yer alan katkı grubu ve içindeki bileşikler görülebilir büyüklüğe getirildiğinde vatandaş görülene göre istediğini kullanma konusunda tercihini yapabilmelidir. Şeker fabrikalarının özelleştirme konusunda endişeler şeker pancarı üretiminin azalacağı  yönündedir. Bu endişelerin giderilmesi için kısa süreli kampanya dönemleri uzatılmalı ve satışta esas sahiplerin tercihi veya şeker pancarı üretiminde devamlılık esas alınmalıdır. (Devam edecek)