Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.'nin sayfasından kısaltılarak alınan bu bilgilere göre şekerin Dünya ve Türkiye'deki gelişimi şöyle olmuştur; "1747'de pancar şekerini ilk elde eden kişi Sigismund Marggraf olmasına rağmen bunu sanayiye uygulayan öğrencisi Franz Karl Achard olmuştur(1796).
Avrupa'da 1830'daki şeker sanayisinin kalkınmasına paralel olarak ülkemizde 1840'lı yıllarda ilk şeker fabrikası kurulması girişimi biliniyor. Bu tarihte Arnavutköylü Dimitri Efendi, İstanbul yakınında şeker fabrikası kurmak için faaliyete geçmiş. Hatta 11. Mart 1840 tarihli bir mazbata ile Nafıa Nezareti tarafından Dimitri Efendiye Rumeli ve Anadolu'da şeker pancarı yetiştirmek ve bundan şeker yapmak için on yıllık bir imtiyaz tanınmaktadır. İkinci girişimin 1867'de Davudoğlu Karabet tarafından yapıldığı bilinmekle beraber buna dair belge bulunamamıştır; sadece dokuz maddelik bir şartname bulunmaktadır......
Türkiye'de Şeker Fabrikaları kurulması amacıyla Osmanlı İmparatorluğu zamanında (1840-1899) ve ondan sonraki yıllarda bazı teşebbüsler olmuştur. Ancak bu teşebbüslerden hiçbirisi uygulama alanına konulamamış ve bir istek olmaktan ileri gidememiştir.
Şeker Fabrikaları kurma teşebbüslerinin gerçekleşebilmesi ancak, Büyük Önderimiz ATATÜRK'ün kurduğu Cumhuriyet döneminin sağladığı geniş imkanlar sayesinde olabilmiştir. Bu istikametteki ilk ciddi teşebbüs Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından başlatılmıştır.
Uşak'ta mahalli birçok müteşebbisin iştiraki ile 19.4.1923 tarihinde 600.000 TL sermaye ile kurulan ' Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş. ' 6.11.1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temelini atmış ve fabrika 17.12.1926 tarihinde işletmeye açılmıştır.
Uşak'ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken, aynı yıllarda İstanbul'da da özel şahısların ve bazı milli bankaların iştiraki ile 14.6.1925 'de 500.000 TL sermayeli "İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş." kurulmuştur. 22.Aralık.1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikasının temeli atılarak on bir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26.11.1926 tarihinde Alpullu Şeker fabrikası işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretmiştir.
1933 yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı bu iki fabrikanın üretimi ile kısmen karşılanmıştır. Bu iki fabrika ile pancar tarımında ve şeker fabrikası işletmesinde hayli tecrübeler edinilmiş olduğundan yeni şeker fabrikaları kurulması gerekli görülmüştür. Milli bankalarımızdan bazılarının ortaklığı ile iki şirket teşekkül ettirilmiş ve bunlardan "Anadolu Şeker Fabrikaları T.A.Ş." 5.12.1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikasını işletmeye açmıştır.
Diğer bir şirket olan " Turhal Şeker Fabrikası T.A.Ş. " de 19.10.1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikasını işletmeye açmıştır.
Tarımsal , teknik ve idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi amacıyla ayrı şirketler halindeki dört şeker fabrikası, üç milli bankamızın eşit paylarla ortak oldukları tek bir şirket çatısı altında toplanmıştır. 22 milyon TL sermayeli TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş. olarak dört ayrı fabrika bu şirket tarafından devralınmıştır. Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile yürütülmüştür.
Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan " Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girilmiştir. Diğer taraftan da pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatılmıştır.
1951-1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam on bir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında fabrika sayısı on beşe ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu Şeker Fabrikası, sanayimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede %65'i imal edilerek işletmeye alınmışlardır. Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın , 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında da Elbistan Şeker Fabrikalarının %95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal edilerek işletmeye alınmışlardır.
Daha sonra sırasıyla 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum, 1993 yılnda Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açılmıştır. Sınırlı Sorumlu Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik)’ne bağlı bulunan özel statülü Amasya, Kayseri, Konya Şeker Fabrikaları, kuruluş tarihlerinden itibaren 1990'lı yılların başına kadar, kendi Yönetim Kurullarında alınan kararlarla, sevk ve idareleri ile finansman işleri (mali, idari, teknik, ticari, zirai ve hukuki) Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından yürütülmüştür. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye verdikleri tedvir yetkilerini Amasya Şeker Fabrikası 1991'de, Kayseri ve Konya Şeker Fabrikaları 1992 yılında Yönetim Kurullarının kararları ile tedvir yetkilerini kaldırarak Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (PANKOBİRLİK) bünyesine geçmiştir."
4634 sayılı Şeker Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulu Kararı ile şeker fabrikası kurma izni alan 3 özel şeker fabrikasından Çumra Şeker Fabrikası 2004/2005 pazarlama yılında, Boğazlıyan ve Aksaray fabrikaları 2006/2007 pazarlama yılında üretim faaliyetlerine başlamışlar, böylece pancardan şeker üreten fabrika sayısı 33’e ulaşmıştır.
Türkiye’de sakaroz kökenli ve nişasta kökenli olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. Sakaroz kökenli olarak pancar şekeri üretimi yapılırken, nişasta kökenli olarak glukoz şurubu, izoglukoz, (yüksek fruktozlu mısır şurupları-HFCS) ve kristal fruktoz üretimi yapılmaktadır. Pancar Şekeri ve nişasta kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir.
Pancar Şekeri Üreten Şeker Şirketlerin Toplam Kapasite 3.151.000 tondur. TÜRKŞEKER'e ait 25 Şeker Fabrikası Kamunun, Pankobirlik'e ait Konya Şeker Fabrikası A.Ş. ( 2 Şeker Fabrikası), Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ( 2 Şeker Fabrikası) ve Amasya Şeker Fabrikası bulunmaktadır. Ayrıca özel statüde Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş., Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Aksaray'da Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. şeker pancarından şeker üreten fabrikalarıdır.
Nişasta Bazlı Şeker Üreten Şirketlerin tamamı özel şirketler olup (4634 Sayılı Şeker Kanunu Kapsamında Kota Tahsis Edilen Şirketler in kapasitesi 990 Bin Ton ); Cargil Tarım ve Gıda San.Tic.A.Ş. (Bursa), Amylum Nişasta San. Ve Tic. A.Ş. (Adana), PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş. (İstanbul), Tat Nişasta San. Ve Tic. A.Ş. (Adana), Sunar Mısır Entegre Tesis.San.Tic. (Adana)dir.
Özel İhraç Amaçlı Üretim Yapan Kota Kapsamında Yer Almayan özel Şirketler ( Kapasite 350 Bin Ton ) 1- Ak Nişasta (Kırklareli) 2- GSF Gıda Üretim San.Tic. (Sakarya) 3- Ay Nişasta (Mardin) 4- Beşan Nişasta (Gaziantep) 5- Omnia Nişasta San. Tic. A.Ş. (Adana)'dir.
Türkiye’de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere birbirine rakip on iki özel şirket faaliyet göstermektedir. Sektörde ayrıca kota hakkı bulunmayan ve kota tahsis edilmeyen beş adet nişasta bazlı şeker üreten Şirket bulunmaktadır. Beş Şirketin yıllık toplam üretim kapasitesi yaklaşık 350.000 ton olup, üretimlerinin tamamı ihraç edilmektedir.
Nuri Şeker ile başlayan şeker pancarı ve şeker pancarından şeker üretimi bu günlerde önemli bir noktaya gelmiştir. Türkiye 2016/2017 kampanya döneminde 105460 çiftçi 3220000 dekar alanda şeker pancarı ekerek 19 milyon 593 bin ton pancar üretimi gerçekleşmiş olup işlenen pancardan 2 559 000 ton şeker elde etmiştir. (Devam edecek)
