Asıl adı, Ebu Hamza Enes b. Malik b. Nadr el-Ensari olup, Hz. Peygambere hizmetiyle tanınan ve en çok hadis rivayet eden sahabelerden biridir. Hicretten on yıl önce doğdu Hazreç kabilesinin Neccaroğulları sülalesindendir. Topladığı ekşi bir bakla çeşidi sebebiyle Resul-i Ekrem tarafından Ebu Hamza künyesi verilmiştir. Künyesinin Ebu'n Nadr olduğu da söylenmektedir. Rasülullah'a yapmış olduğu on yıllık hizmetten dolayı Hâdimu'n Nebi lakabıyla anılmıştır.
Enes b. Malik'in babası Müslümanlık Medine'de yayılmaya başladığı zaman ve karısının Müslüman olmasından sonra Şam'a giderek orada yaşamış ve orada ölmüştür. Annesi Ümmü Süleym, kardeşi Bera b. Malik, teyzesi Ümmü Haram, amcası Enes b. Nadr ve üvey babası Talha tanınmış sahabelerdendir. Hz. Peygamber Medine'ye hicret ettiği zaman henüz on yaşında olan ve aşırı derecede zeki, okuma yazma bilen bir çocuk olan Enes'i annesi yada üvey babası Talha tarafından Resul-i Ekrem'in hizmetine verilmiş ve Hz. Peygamberin vefatına kadar on yıl hizmetinde bulunmuştur.
Hz. Peygamberin terbiyesiyle yetişen Enes onunla birlikte Hudeybiye antlaşması, Hayber seferi, Umretu'l kaza, Mekke'nin fethi, Huneyn Gazvesi, Taif muhasarası ve veda haccında bulundu. Bedir savaşında yaşının küçüklüğünden dolayı savaşçı olarak katılamasa da peygamberimizin yanında bulunarak ona hizmet etmiştir. Peygamberimizin vefatından sonra Hz. Ebu Bekir onu Bahreyn'e vergi tahsil etmesi için göndermiş ve Hz. Ömer'de onun bu kararını desteklemiştir. Hz. Ömer'in halifeliği zamanında Basra'ya vali olarak atanan Ebu Musa el-Eşari bazı sahabelerle birlikte Enes'i de yanında götürmüştü. Enes burada namaz kıldırıp, hadis ve fıkıh okutmuştur. Bir müddet Dımeşk'te kaldıktan sonra Basra'ya yerleşmiştir. Abdullah b. Zübeyr'in halifeliği zamanında kısa bir sürede olsa Basra valiliği yapmıştır. Hz. Enes İran savaşlarında Tüster'in fethinde bulunmuş esir alınan Tüster valisi Hürmüzan'ı Hz. Ömer'e bizzat kendisi götürmüştür.
Enes b. Malik, Emevi halifelerinden çoğuna yetişmiş, Haccac'ın zulmüne uğrayanlardan biri olmuştur. Haccac, Cabir b. Abdullah, Sehl b. Sa'd ve Enes b. Malik'i halkın gözünden düşürmek istemiş, onları Hz. Osman'a yardım etmemekle suçladı. Enes ve Sehl'in boynuna Cabir'inde eline damga vurdurdu. Enes'in de devlete baş kaldıran asilere yardım ettiğini söyleyerek bütün mal varlığına el koydu. Onun halife Abdulmelik b. Mervan'a yazdığı şikâyet mektubunda Haccac'ın yaptığı zulümleri anlatmıştı. Sonuç olarak halife Haccac'a gönderdiği talimatnamede Enes'in bütün malının iade etmesini ve ondan özür dilemesini emretmiştir. Enes, Basra'da vefat eden son sahabedir.
Resul-i Ekrem efendimiz Enes b. Malik ve ailesini çok sever zaman zaman onların evine gider onların yemeklerini yer, orada öğle uykusuna yatar, onlara nafile namaz kıldırırdı. Annesi Ümmü Süleym'in isteği üzerine, Resul-i Ekrem Enes'e ömrünün uzun, evladının çok, malının bol olması ve bazı rivayetlere göre cennete girmesi için dua etmiştir. Enes b. Malik yüz yıldan fazla yaşamış, soyundan yüz yirmiden fazla kişinin öldüğünü görmüştür. Bazı rivayetlerde ise bahçesindeki ağaçların yılda iki kere meyve verdiği söylenmiştir. Hayatı boyunca Peygamberimizden öğrendiklerini öğretmeye çalışması onun en önemli yönüydü. Yanında peygamberimize ait bir çubukla bir saç telini hiç bırakmazdı. Ölünce bunların kabrine konulmasını isterdi. Nitekim vefat ettiğinde çubuk kefeniyle böğrü arasına, saç teli de dilinin altına yerleştirildi. Enes'in yanından ayırmadığı diğer bir hatırada Mısır hükümdarı
Mukavkıs'ın peygamberimize hediye ettiği cam bardaktı.
Çok hadis rivayet ettikleri için müksirun diye anılan yedi sahabeden biridir. Enes b. Malik yaklaşık 2286 adet hadis rivayet etmiştir. Enes b. Malik 'in 2172 rivayet ettiği hadis toplu olarak Ahmet b. Hanbel'in el-Müsned'inde yer almaktadır. Uzun yıllar yaşamasına rağmen hafızası bozulmayan Enes'in geniş hadis kültüründen faydalanan Basralılar bu imkâna sahip oldukları için çok mutlu olmuşlar, bazı hadislere itiraza yeltenen ehl-i ehva'ya karşı gelin işin doğrusunu Enes'ten öğrenelim diyebilmeleri onlara büyük güç ve moral kazandırmıştır.
