Oğuz illerinin ileri geleni, akıl hocası ve bilge bir kişidir. Oğuz beyleri arasında saygın bir yeri vardır. Dede Korkut Hikâyelerinin ortaya çıkmasında en büyük etkendir, âdeta onun yaratıcısı durumundadır.
Dede Korkut, Oğuz Han döneminde var olan bir şahsiyettir. Oğuz Hanın danışmanı Uluğ Türk de aynı Dede Korkut gibi Oğuz Han'ın düşüncelerine yön vermiş, onun düşlerini yorumlamıştır. Türklerin her devir de bir Dede Korkut'u olmuştur.
Hakkında pek fazla bilgiye sahip olamadığımız Dede Korkut'un adı ilk defa Reşidüd'dinin Camiü't-Tevarih adlı eserinde rastlanır. Camiü't- Tevarih'i okuyan Ebu'l Gazi Bahadır Han da Şecere-i Terakkime'sinde Dede Korkut'tan bahseder ve onun 295 yıl ömür sürdüğünü belirtir. Bunlardan başka Ali Şiir Nevai'nin Nesaimü'l Muhabbesi, Tarih-i Dost Sultan, Tevarih-i Cedide, Mirat-i Cinan gibi eserlerde Dede Korkut'tan bahsedilmiştir. Yazıcızadenin Selçuknamesinde Dede Korkut, Cam- Cemayin'de Korkut Ata Evliya Çelebi, Osmanlı- Kayı dedelerinden Korkut Han'ın Ahlat'taki mezarını ziyaret ettiğini söyler. İkinci Bayezid'in oğlunun adı Korkut'tur. Camiü't-Tevarih'te Peygamberimizle (SAV) ile çağdaş olan Oğuz hükümdarı Kayı İnal Han'ın Baş müşaviri Dede Korkut'tur. Bahrü'l- Ensab'da Kazan Han'ın Hz. Peygambere iki elçi gönderdiği, dönüşlerinde Selman-ı Farisî ile birlikte gittikleri, Farisi'nin Korkut'u Oğuzlara önder yaptığı kayıtlıdır.
15. veya 16. yüzyılda yaşamış ve kendi zamanına kadar gelen hikâyeleri derleyip toplayan Dede Korkut, Oğuz Boylarının kendi aralarında olan kavgaları, Doğu Anadolu'daki Bayburt ve Trabzon Tekfurlarıyla olan savaşları, hanların ziyafetlerini, halkın örf ve adetlerini anlatır. Dede Korkut bu hikâyeleri anlatan kişidir, derleyenin kim olduğu belli değildir. Dresten Nüshasında yer alan 12 hikâye şunlardır.
Kitab-ı Dede Korkut'u Dresten nüshasını ilk bulan H.O Fleischer olmuştur; fakat ondan faydalanan ve ilim dünyasına tanıtan H.F Von Diez dir. Diez, 1815'te Denkvürdigkeiten Von Asien adlı eserinde Atalar sözü kitabını incelerken Dede Korkut devrini araştırmaya başlamış, "Tepegöz" hikâyesini Almancası ile birlikte yayınlarken Dede Korkut üzerinde de durmuştur. Burada Diez, Tepegöz'le Homeros'usun "Dosessia'sındaki Polyphemos'u karşılatırmış ve Dede Korkut'taki hikâyenin daha geniş olmasına dayanarak bunu Yunanlıların Türklerden aldığını savunmuştur. (1)
Türkiye'deki Dede Korkut hakkındaki yazılar, kitabın Türkiye'deki ilk neşrinin yapılmasından sonra başlamıştır. 1916 yılında Kilisli muallim Rıfat, Diez'in Berlin kopyası fotoğraflarına dayanarak "Kitab-ı Dede Korkut Ala Taife-i Oğuzan" adıyla neşretmiştir. 1938'de Orhan Şaik Gökyay, Latin harflerine çevirmiştir. Kilisli Rıfat'ın tanzim ettiği "Kitab-ı Dede Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan" manzum ve nesir 12 hikâyeden oluşmaktadır: Sayfa numaraları aşağıdaki gibidir.
1)Dirse Han Oğlu Boğaç Han Destanı (s.6)
2)Salur Kazan'ın Evinin yağmalandığı Destan (s.21)
3)Kam Pürenin oğlu Bamsı Beyrek Destanı,(s.38)
4) Kazan Beyoğlu Uruz Bey'in esir olduğu Destanı (s.67)
5)Duha Koca oğlu Deli Dumrul destanı (s.87)
6)Kanglı Koca oğlu Kan Turalı Destanı (s.96)
7) Kazılık Kocaoğlu Yigenek Destanı (s.113)
8)Basat'ın Tepegöz'ü Öldürmesi (s.120)
9)Beğil oğlu Emre'nin Destanı (s.131)
10)Uşın Koca oğlu Segrek Destanı (s.147)
11)Salur Kazan'nın Esir olup oğlu Uruz'un çıkardığı Destanı (s.152)
12İç oğuza Dış Oğuz'un asi olup Beyreğin öldüğü destan (s.165)(2)
Dresten nüshası 12, Vatikan Nüshası 6 hikâyeden oluşmaktadır. Vatikan nüshası harekelidir. Bu nüsha ilk defa 1952 yılında İtalyan ilim adamı Rosi tarafından neşredilmiştir. 1958'de Muharrem Ergin, her iki Nüshayı da karşılaştırarak "Dede Korkut Kitabı" adı altında ilk defa ilmi olarak neşretti ve her iki nüsha arasındaki farkları ortaya koydu. Dil özelliklerini inceledi ve sözlüğünü hazırladı. Daha sonra Dede Korkut Kitabı çeşitli yayınevleri tarafından defalarca basılmıştır. Muharrem Ergin'in "Dede korkut Kitabı" 2009 yılında Türk dil kurumu tarafından metinlerin Dresten ve Vatikan nüshası karşılaştırılarak yeniden basılmış, kitabı sonunda iki nüshanın da orijinal fotoğrafları eklenmiştir. (3)
Orhan Şaik Gökyay 1973'te eseri "Dedem Korkut" adıyla yeniden yayınlamıştır. (Yapı Kredi/İST) Metin diliyle ve diğer özellikleriyle ilgili bazı notlar ilave ederek Semih Tezcan'ın "Dede korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar" isimli eseri yine aynı yılda Yapı kredi Bankası tarafından neşredilmiştir.
1999 yılında Dede Korkut Bilgi Şöleni yapılmış, sunulan bildiriler Atatürk Kültür Merkezi tarafından 2000 yılında kitap halinde basılmıştır.
2005 yılında Sadeddin Özçelik, "Dede korkut/ Araştırmalar/Notla Dizin/Metin" adlı eseri Ankara-Gazi kitapevinden çıkmıştır. Mustafa Karaçalın hazırladığı "Dedem Korkut/ Kazan Bey Oğuznamesi 2006 yılında İstanbul Kitapevi tarafından neşredilmiştir.
Dede Korkut Kitabı, en son 2014 yılında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafında iki cilt halinde yayınlanmıştır. Birinci Cilt, " Han'ım Hey" adıyla çıkmıştır. Bu ciltte Dede Korkut'un kimliği, kişiliği ve karakterlerin ana teması üzerinde durulmuştur. İkinci Cilt ise "Orijinal Nüshalar" künyesiyle çıkmış, bir ön sözle birlikte Dresten ve Vatikan nüshalarının orijinal metinlerin fotoğrafları yayınlanmıştır. İlk defa Vatikan nüshasının eksik bölümü bulunmuş ve 58'e kadar olan sayfalar metne eklenmiştir. Bu eksik olan bölümler kitabın giriş kısmıdır. Giriş kısmında Tanrıya hamd ü senalar ve Hazret-i Peygambere salât-ü selam getirilir. Daha sonra metinde ayet ve hadislere yer verilir. Adil hükümdarların sıfatları, Anuşirrevan'dan vs. hükümdarlardan bahsedilir. Kitap, 6 bab olarak yazılmıştır. Sayfa 58'den itibaren de Kazan Han hikâyesine geçilir. (4)
15 Haziran 2015'te Bayburt Tarih ve Kültür Adamları Derneği'nin "Dedem Korkut Hikâye Yarışması" düzenlemiş ve 31 Temmuz 2015'te dereceye girenlere ödülleri verilmiştir. Yarışmanın mansiyon birincisi "Notlar" isimli hikâyesiyle Nagehan Karaya, ikincisi "İstasyon kahvesi" adlı hikâyesiyle Halil Ayhan, üçüncü de "Bir Sabah" adlı hikâyesiyle Ziya Karslı seçilmiştir.(5) TRT Avaz'ın düzenlediği şiir yarışmasında Nuri Şahinoğlu "Dede Korkut" manzumesiyle birinci seçilmiştir.
Değerli Türk büyüğümüz ozanların piri Dede Korkut Ata'mızı şükran ve minnetle anıyoruz. Allah rahmet eylesin.
Dipnotlar
1)Mete Gürel, Korkut Ata, Diledebiyat.net
2) Kilisli Rıfat, Kitab-ı Dede Korkut ala lisan-ı Taife-i Oğuzan, Matbaa-ı Amire, 1332/İST
3) Ergin, Muharrem Pof. Dr.,Dede Korkut Kitabı,TDK Yay. 2009/ANK
4) TOOB, Dede Korkut Kitabı/ Hanım Hey, Dede Korkut Kitabı/ Orijinal Nüshalar,2014/ANK
5) Bayburtmedya
