KONYA’DA TOHUMCULUK(3)

KONYA’DA TOHUMCULUK(3)

(Tohumluk Üretimi)

Yurdumuz, uluslararası referans merkezi olarak görev yapan Tohum Test Birliği ISTA’ya 1963 yılında üye olmuş, çeşit tescil ve sertifikasyon işlemlerinde uluslararası kuralları uygulamaya başlamış, ISTA ve OECD sertifikası düzenleme yetkisini almıştır. 2004 yılında 5042 sayılı “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunması”na ilişkin yasanın yürürlüğe girmesi ile ıslahçı kişi ve kuruluşlarının emek ve yatırımları güvence altına alınmıştır.

Yurdumuzda tohumluk üretimi önceleri kamu ağırlıklı iken son yıllarda ağırlıklı olarak özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Kamu kuruluşları tohumluk üretiminde özel sektöre önder ve örnek olmuştur. Resmi araştırma kurumlarından emekli olan veya ayrılan birçok araştırıcı özel sektörde tohumculuk işi ile ilgili şirketlerin başında veya idaresinde görev almıştır, bu durum özel sektörün hızlı ilerlemesine sebep olmaktadır. Önceleri kamu daha çok özel sektör için cazip olmayan buğday, arpa, pamuk ve yem bitkileri gibi kendine döllenen bitkilerin tohumluklarının üretimini ön planda tutarken, özel tohumculuk kuruluşları ise; mısır, ayçiçeği ve sebzelerin melez çeşitlerinin tohumlukları ile patates ve çimlerin sertifikalı tohumluklarının üretimlerini gerçekleştirmekte iken günümüzde “Araştırıcı Kuruluş Belgesi”ne sahip özel sektör birçok bitkide faaliyet göstermektedir. Son yıllarda yakın zamana kadar pazarladıkları melez tohumlukları yurt dışından getiren ve melez çeşit geliştirme yönünden dışa bağımlı bir yapı içinde çalışmalar yapan özel tohumculuk kuruluşları günümüzde kendileri araştırmaları ile ıslah çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu ülkemiz için önemli bir değişim ve gelişmedir. Son yıllarda kendi geliştirdikleri ve kamuya ait araştırma kuruluşlarından satın aldıkları çeşitlerin tohumlukların, üretimine ağırlık vermişlerdir. Yurdumuzda sertifikalı tohumluk kullanımı istenilen düzeye henüz ulaşamamış olmasına rağmen önemli bir mesafe alınmıştır. Üreticilerin büyük bir bölümünün, alım gücü yetersizliği nedeniyle sertifikalı tohumluk kullanamadıkları bilinmekte olduğundan tohumluk üretim ve kullanımına destek verilmiş ve bu sertifikalı tohumluk üretimini ve kullanımın artırmıştır. Üretimde kullanılan tohumlukların üstün kalite ve yüksek verimliliği, tohumluk üretici firmaların üretici ile bilgi alışverişleri de bu konuda önemli etkenlerden olmuştur. Kamu kuruluşlarına ait işletmelerin imkânlarının özel tohumculuk kuruluşları ile ortak kullanımı benimsenmiş, özellikle TİGEM’e ait araziler, özel sektöre ait melez tohumluk üretimi için kullanıma açılmış olması da gelişmeyi etkilemiştir. 2004 yılında “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Yasa”nın çıkmış olması, özel sektörün kendine döllenen bitkilerin tohumculuğuna başlamalarını özendirmekte ve daha çok ıslah çalışmalarına ağırlık vermelerine yol açmıştır.

Tarla bitkilerinde kullanılan tescilli çeşit sayısı her yıl artmaktadır. 2004 yılında tescilli çeşit sayısı 844 iken 06.05.2020 tarihi itibariyle tescilli çeşit sayısı 3338 adede ulaşmıştır. Konya’daki araştırıcı kamu ve özel sektör firmaları bu sayıdan önemli bir pay almaktadırlar.

Özel sektörün payı buğday tohumluğu üretiminde 1995 yılında payı %3 iken, 2003 yılında %6, 2010 yılında %48 ve 2019 yılında %63’e yükselmiştir. Özel sektörün payı arpa tohumluğu üretiminde 1995 yılında %4, 2003 yılında %11, 2010 yılında %49 ve 2019 yılında %88’e yükselmiştir. Özel sektörün payı yem bitkileri tohumluğu üretiminde 1995 yılında %10, 2003 yılında %27, 2010 yılında %33 ve 2019 yılında %99’a yükselmiştir.  Soya, mısır ayçiçeği ve sebze tohumluk üretiminde özel sektörün payı %99- 100 gibi devam ettirilmektedir.

Tablo 1. Türkiye Tohumluk Üretim Miktarı (Ton)

Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı, 2020

Tablo 1’de görüldüğü gibi 2003 yılından bu yana şeker pancarı hariç birçok tarla bitkisi tohumluk üretiminde önemli artışlar olmuş olup verilen ürünlerde tohumluk üretim miktarı 169.538 tondan 1.023.316 tona yükselmiştir.

Tablo 2. Tohumluk İthalat ve İhracat Miktarları ve Parasal Değerleri

Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı, 2020

Tablo 2’de görüleceği gibi ithal edilen tohumluk miktarlarında artış 3 katı kadar iken ihraç edilen tohumluk miktarındaki artış 4.5 katına ulaşmıştır.

Özel sektör kendilerine ait veya farklı yörelerde çiftçilerin arazilerinde araştırma denmeleri kurarak ve “Tarla Günleri” yaparak ıslah ettikleri çeşitleri üreticilerine yerinde göstererek bilgilendirme yapmaktadırlar. Yağışın bol olduğu ekolojilerde ve sulanır arazilerde tahıllarda verim artışının yaklaşık yarısı çeşidin genotipi (kalıtsal özellikleri) tarafından sağlanır. Kuru tarım sisteminde “çeşit” faktörünün verim artışına etkisi en az % 20-30 düzeylerindedir. Bunu günümüzde bütün üreticilerimiz bilmektedir.

Sağlıklı ve hayırlı günler dileklerimle hoşça kalınız. (Devam Edecek).