Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti Tecrübesi Uygurlara Ne Anlatır?
Doğu Türkistan Türkleri 18. Yüzyıl ortalarında maruz kaldığı Çin işgalini hiçbir zaman kabul etmemiş ve öz yurtlarında bağımsız yaşama idealinden vazgeçmemişlerdir. Bunun sonucu olarak işgalden sonra üç kez yeniden bağımsız olma imkânı elde etmişler, ancak gerek dönemin uluslararası konjonktürü gerekse iç siyasal nedenlerle bu devletler uzun ömürlü olamamıştır. Buna karşın elde edilen başarılar, modern dönemin kurtuluş ve direniş hareketlerinin en önemli dayanak ve motivasyon kaynakları olmaya devam etmektedir.
Bu üç devlet arasında Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin özel bir yeri vardır.
Nisan 1931'de Kumul şehrinde başlayan ve kısa zamanda tüm ülkeye yayılan bağımsızlık mücadelesi sonunda, bundan 81 yıl önce, 12 Kasım 1933'te ilân edilen Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti (DTİC) yaklaşık dört yıl bağımsız kaldıktan sonra, 1937 yılı sonlarında, Sovyet ordularının da müdahalesiyle sona erdi.
Kısa ömrüne karşın, DTİC'nin kurucuları geride Doğu Türkistanlıların tarih ve medeniyet anlayışlarını ortaya koyan ve gelecek nesillere ilham kaynağı olacak önemli bir tarihî miras bıraktılar.
Bu bağlamda yalnızca adına bakmak bile bize çok şeyler anlatır: Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti!
Doğu! Yani, en azından batısı da olan bir Türkistan! Sovyet müdahalesiyle beş parçaya bölünen Batı Türkistan'ı da kucaklayan bir coğrafya anlayışı! Dayatılan kabile merkezli devlet anlayışına meydan okuyan, reddeden bütüncül, kucaklayıcı bir bakış açısı!
Türkistan. Yani, Türklerin yurdu! Anavatan olan bu toprakları bölerek zayıflatmaya, Türk kavramının derinliği ve tarihselliğinden kopararak cılızlaştırmaya, çoraklaştırmaya çalışanlara karşı güçlü bir reddiye! Bu coğrafyaların, doğu ve batısıyla, Türklerin anayurdu olduğu ve inşa edilen milliyetler yoluyla Çin ve Rus egemenliğine terkedilemiyeceğini haykıran bir irade!
İslam. Yani, daha ilk yayılma dönemlerinden, 7. Yüzyıldan beri tanış oldukları bu son ilahi dinin, bu toprakların vazgeçilmez inancı, ruhu olduğunu beyan eden bir deklarasyon! Batısından Stalin yönetimindeki Sovyetler, doğusundan Budist Çin, güneyinden de Hindistan'ı yönetimi altında tutan İngiltere ile çevrilmiş olduğu bir dönemde, böylesine güçlü bir irade beyanı! Bu, Çin'in bugün niçin Doğu Türkistan'da İslam dininin gereklerinin yerine getirilmesini engellemeye, ortadan kaldırmaya çalıştığını da anlamamıza yarayan bir göstergedir, aynı zamanda!
Cumhuriyet. Yani, demokratik bir devlet yönetimi ve yurttaşlık bilinci üzerine inşa edilecek bir siyasal sistem! Muasır dünyanın taleplerine uygun, insan hak ve hürriyetlerini esas alan bir devlet yönetimi! Bu coğrafyaların kadim geleneği olan mutlakıyet yönetimleri yerine seçmen iradesini, demokrasiyi hedefleyen alan bir hükümet anlayışı!
Ve Türkiye'ye yönelen bir düşünce tarzı! Devlet bayrağı, Türkiye'nin bayrağı örnek alınarak belirlenen gök bayraktı. Diplomatik temas için teşebbüse geçtiği ilk devlet de Türkiye Cumhuriyeti olmuştu. Tıpkı, Kaşgarya devletinin Osmanlı İmparatorluğu'na yönelmesi gibi!
Devletin başbakanı Sabit Damolla ile milli marşının yazarı Mehmet Ali Tevfik Türkiye'de eğitim görmüş insanlardı!
Yani, yön olarak Türkiye'yi, batıyı işaret ediyorlardı.
Bu ve benzer birçok yönüyle DTİC, Doğu Türkistan'ın çağdaş tarihinin kurucu dönemi niteliği taşımaktadır. Diğer yandan zaten, bugün yürütülen Doğu Türkistan mücadelesinin hemen hemen tüm sembol ve söylemleri bu dönemde ortaya konulan ilkelere dayanmaktadır. Bu ruhun yaşatılması özgürlük yolundaki başarının da anahtarı olacaktır.
