Bu hafta Yörük kültürümüzün önemli bir geleneğini özellikle Silifke ve yöresinden uygulanış biçimi ile sizlerle paylaşacağım. Birlikte yaşamanın, paylaşmanın, kaynaşmanın çok güzel bir örneği... Folklorumuzun doğuşuna kaynaklık de eden bir göreneğimiz. Anadolumuzun her ilçesi her İli birçok devletin toplam örf ve adedinden fazla zengin değerlere sahip özellikle mutfak kültürümüz aynı zamanda toplumumuzun sağlam temelinin adeta harcı, nüvesi...
Anadolu kültürünün en sıcak, en duygusal, en eğlenceli, en hüzünlü, anısı en bol olan ortak değeridir dibek. Dibek muhabbet demek, aş demek. Ritim demek. Muharrem ayı demek... Aşure demek. Dibek aynı kaptan aş yemek demek. Dibek gelin olmak demek. Dibek uğurlanmak demek... Ömrümüzün bu dünyada bittiği an demek. Mevlüd demek. Anmak, hatırlamak demek... Anadolu'da özellikle yörük kültürünün yoğun olarak yaşandığı bölgelerde Silifke yöresinde de yaygın bir toplantı yemeğidir. Bölgemizde lezzetli, sevilen ve saygın bir yemektir. Yahni ile birlikte tereyağlı olarak yenir. Düğünlerin cenazelerimizin, ulusal ortak tatlımız aşurenin ana maddesidir, Anadolu kültürünün ulaştığı balkanlara da ulaşmış keşkek.
Keşkek döğmeden, yaygın adı yarmadan yapılır. Yarma sarı buğdayın su ile tavlanarak, mermer, traverten ya da ahşaptan yapılmış, dibekte gençlerin solgu dediğimiz ağaçtan yapılma araçlarla dövülerek kabuğunun soyulması ile elde edilir.
Döğme dövmek bir kültürdür. Muhabbet kültürü. Buğday kalktıktan, hasat edildikten sonra sakin bir zamanda sahilde ya da yaylada özellikle yayla buğdayı hasadından sonra ikindi üzeri imece ile döğme döven erkekler ve onlara yardımcı genç kızlar ve kadınlarla birlikte dövülür. Törensi bir zamandır o. Folklordur. Her ev; az ya da çok evlenecek kızı oğlu varsa düğün için, muharrem ayında aşure için, okunacak mevlid için; Allah gecinden versin ölüm anında verilen yemek için muhakkak evinde döğme bulundurur. Kefen gibi olmazsa olmazıdır evin.
Yarma döverken kalben imece vardır. Muhabbet vardır. Yakın ev batırık hazırlanıyordur, çay yapılmıştır. Bir taraftan solgunun mermer dibekte ritmik sesi... Kızlarımızın buğdayın dökülmemesi için özenle, tahta aracılığı ile buğdayı dibeğin içine tekrar tekrar itmeleri. Bu arada solgunun vurmaması için gösterilen özen, şakalaşmalar. Sürüp giden sohbet... Tabii solguyu herkes sallayamaz atletiklik, gençlik, güç, kuvvet gerek. Beceri demek. Kendine güvenen gençler dibek dövebilir. Bir nevi gösteri merkezi, kendini ispat yeri. Mahçup olmak var işin içerisinde. Buğdayı dağıtmadan dövmek, dibeğin içinde buğday bırakmak gerek. Tahtayla buğdayı düzeltmeli kızlar, dışına dökülmemeli buğdaylar. Solgudan korkmadan büyük bir serinkanlılıkla yapmalı... Tereddüt her an bir kazaya sebebiyet verebilir. Solguyu şaşırtabilir. Uyumluluk, eş zamanlılık, birbirini tamamlama tatbikatıdır da.
Terini de silmeli birisi, elinde havlu ile buğdayı döven arkadaşın. Etrafa göz atıp beğenilip beğenilmediğini göz ucu ile kontrol etmeli. Kızlar da buğdayı düzenli bir şekilde dibeğin içinde tutarak yardımcı olmalı onlara. Bir taraftan muhabbet koyulaşmış batırık hazır, çay demlenmekte... Komşunun birkaçının yaptığı batırığı bir dinlenme anında içiverirler üstüne demli çay, soğuk su. Çayı bir komşu suyu diğer bir komşu getirmiştir. Demem odur ki, ter tere karışmış... Ufak tefek sıkıntılar da bu yardımlaşma ikliminde erir gider. Yakınlaşma artar, kırgınlıklar yumuşar. Hele düğün varsa gelinin nasıl olacağı, damat. Ya öteki genç kızların kime yakıştığı... Dibeği döven gencin ikna edemediği kız... Ayşe ablası da onu hallediverse ya... Ölüm yemeği, en son düşünülür. Düşünülmese de o gerçek, gelir zaten, yarmayı ayırmak yeterli. Muhakkak her evde ölü için biraz dövme vardır ama ölüm akla pek gelmez.
Gençler yarışır, kızlar yarışır. Kimin buğdayını dövmesi daha iyi, o konuşulur, övülür taktir edilir. Geleceğe tohum ondan alınıp ekilmeli. Kaliteli tohumculuk, çiftçinin mahareti yazılı olmayan kurallar şeklinde daha iyisi keşfedilir. Teşvik edilir.
Keşkek büyük kazanlarda yine imece ile yapılır. Yanında da yahnisi... Toplu yenir. Keşkek yerken küs dargın olmaz yan yana oturur. Ortak tabağa kaşık sallanır. Yufka da eksik değildir. Sonunda bereketi için birliktelik, sağlık, sıhhat Allahın rızası, bereketi için dua edilir, aynı duaya birlikte amin denir.Yine yardımlaşma ile başka bir grup sofrayı kaldırır.. Keşkeğin her aşaması bir törendir...
Şimdi bu yemekler azaldı. Koyunu kesiyorlar kavurma salata hızlı bir şekilde yiyoruz dua yine var; Amin! Belki var belki yok. Şimdi bizim tarafın yemeğine gidiliyor. Bizim taraf öteki taraf diye bir şey var... Şimdiki yemekler muhabbetsiz. Eskiden midede sindiriliyordu şimdi sandıkta. Eskiden şükür için yemek verilirdi, gönül almak için. Şimdi beklentiyi tavlamak, olgunlaştırmak için. Hele geçsin boğazından elbet borçlu olacak.
Anlayacağınız muhabbeti bitmiş bir keşkek, bereketini Allah biliyor......
